Nowe podstawy przyrodnicze: czas decyzji i publicznej debaty

Tekst powstał we współpracy z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi SA

System edukacji w Polsce stoi u progu znaczącej zmiany w obszarze nauk przyrodniczych. Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) przedstawił właśnie projekty nowych podstaw programowych dla przedmiotów takich jak biologia, chemia, fizyka, geografia i przyroda, które już zostały przekazane do Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach szerszej reformy edukacyjnej „Reforma26 – Kompas Jutra”.

Czytaj więcej

Szkoły podstawowe i średnie

Od 2026 roku kolejne zmiany w szkołach. Lekcje z tego przedmiotu dłuższe niż 45 minut?

Nowa podstawa programowa, powrót lekcji przyrody w zmienionej firmie i nowości w ocenianiu ucznió...

Jak doszło do tej chwili – skąd te projekty?

Prace nad nowymi podstawami programowymi rozpoczęły się w marcu 2025 roku, kiedy IBE ogłosił konkurs na ekspertów. W efekcie w ciągu kilku miesięcy powstało 22 projekty obejmujące edukację w przedszkolu oraz szkołę podstawową. W połowie września opublikowano większość z nich – dotyczyły głównie przedmiotów ogólnych oraz humanistycznych i matematyczno-technicznych. Projekty dotyczące nauk przyrodniczych – chemii, biologii, geografii, przyrody i fizyki właśnie zostały formalnie przekazane do Ministerstwa Edukacji Narodowej, co czyni je oficjalnym materiałem wyjściowym do dalszych prac legislacyjnych.

Celem autorów jest pogłębienie komponentu praktycznego nauczania – nowe dokumenty uwzględniają doświadczenia edukacyjne czy praktyczne eksperymenty. Przykładowo, w części dotyczącej chemii przewidziano prowadzenie dziennika laboratoryjnego, wizyty (stacjonarne lub zdalne) w zakładach chemicznych czy debaty o znaczeniu chemii w codziennym życiu i jej wpływie na środowisko.

W przypadku biologii eksperci podzielili treści na 12 obszarów tematycznych, które nie są sztywno przypisane do klasy VII czy VIII – nauczyciel będzie miał swobodę w doborze kolejności. Wśród zagadnień znalazły się kwestie zróżnicowania komórek, pozyskiwania i wykorzystywania energii i materii, ochrony różnorodności biologicznej, a także tematy związane z rozmnażaniem, hormonami i cyklem miesiączkowym.

W geografii autorzy postawili na ujęcie interdyscyplinarne: mają być promowane powiązania i zależności między zjawiskami w różnych skalach przestrzennych – to ma rozwijać umiejętność myślenia przyczynowo-skutkowego. Uczniowie mają analizować położenie geograficzne Polski, rodzaje granic (naturalnych i geometrycznych) oraz konsekwencje tego położenia.

Przyroda – przedmiot planowany dla klas IV–VI – ma być przedmiotem integrującym. Jednym z modułów będzie moduł klimatyczny, poświęcony przyczynom i skutkom smogu oraz działaniom zmniejszającym jego występowanie.

Z kolei w fizyce praca ma skłaniać uczniów do udziału w debacie na temat roli fizyki, technologii i nauki w społeczeństwie, ze wskazaniem pytań kontrowersyjnych, jak np.: „Czy fizyka przydaje się w życiu codziennym?”

Czytaj więcej

Szkoły podstawowe i średnie

Będzie nowy format podstawy programowej. Podział na trzy etapy edukacyjne

Eksperci chcą zapewnienia spójności wymagań określonych dla poszczególnych etapów nauki oraz opra...

Zmiany w godzinach i organizacji przedmiotów

Na tle tych reform pojawiają się konkretne propozycje dotyczące liczby godzin, alokacji treści i organizacji przedmiotów przyrodniczych:

• W klasach IV–VI uczniowie mieliby mieć 3 godziny przyrody tygodniowo w każdej klasie.

• W klasach VII–VIII sugeruje się łącznie 3 godziny tygodniowo dla każdego z przedmiotów: biologia, chemia, fizyka, geografia – co razem daje większą lub porównywalną liczbę godzin niż obecnie przewidziane obciążenie.

• Reforma przewiduje też delikatne przesunięcia – pewne treści z chemii i fizyki mogą być wprowadzone już wcześniej, w ramach przedmiotu przyroda w klasach IV–VI, co pozwoli na łagodniejsze przejście do przedmiotów szczegółowych w klasie VII i VIII.

Nowa siatka godzin i struktura mają równomiernie rozłożyć obciążenie uczniów, unikając nagłych skoków trudności i nadmiaru godzin w jednym semestrze.

Wysłuchanie publiczne – głos nauczycieli, ekspertów i obywateli

Proces opracowywania nowych podstaw programowych został pomyślany jako otwarty i partycypacyjny. Po etapie prac eksperckich i wewnętrznych konsultacji z nauczycielami oraz przedstawicielami instytucji edukacyjnych, Instytut Badań Edukacyjnych zaprosił do publicznego wysłuchania, które stanowi jeden z kluczowych elementów całego procesu.

Druga część wysłuchania poświęcona przedmiotom przyrodniczym – biologii, chemii, fizyce, geografii i przyrodzie – odbędzie się 23 października w godzinach 10:00–16:00. Każdy zainteresowany może wziąć udział, wcześniej rejestrując się przez formularz dostępny na stronie IBE. Zgłoszenia są przyjmowane do 20 października, a kolejność wystąpień zostanie ustalona w drodze losowania i ogłoszona 21 października.

Podczas wysłuchania każdy uczestnik będzie miał maksymalnie trzy minuty na wystąpienie dotyczące jednego wybranego przedmiotu. Wymagana jest widoczność twarzy mówcy – wysłuchanie nie dopuszcza anonimowych wystąpień. Całość wydarzenia będzie transmitowana na żywo w internecie (na kanale YouTube Instytutu Badań Edukacyjnych), co pozwoli śledzić przebieg debaty wszystkim zainteresowanym, także spoza środowiska oświatowego.

Wysłuchanie publiczne jest częścią szerszego procesu konsultacji społecznych. Osoby, które nie mogą uczestniczyć w wydarzeniu na żywo, mogą przekazać swoje opinie i propozycje pisemnie – do 23 października poprzez formularz informacji zwrotnej. Wszystkie uwagi, zarówno te zebrane podczas wystąpień, jak i te nadesłane w formie pisemnej, zostaną przeanalizowane przez zespoły eksperckie IBE i posłużą do dopracowania treści nowych podstaw programowych oraz opracowania komentarzy metodycznych, które następnie zostaną przekazane Ministerstwu Edukacji Narodowej.

Instytut podkreśla, że celem wysłuchania jest nie tylko zebranie opinii, lecz także stworzenie przestrzeni do rzeczowej dyskusji o kierunkach edukacji przyrodniczej w Polsce. Głos nauczycieli, naukowców, rodziców i obywateli ma realną szansę wpłynąć na kształt przyszłej szkoły – tej, w której uczniowie będą lepiej rozumieli świat, w którym żyją.

Co dalej? Harmonogram wdrożenia i wyzwania

Reforma edukacyjna zakłada stopniowe wdrażanie nowych podstaw: