Między pasją a rezygnacją. Co o polskich nauczycielach mówi badanie TALIS 2024

Czym jest TALIS

TALIS (Teaching and Learning International Survey) to największe na świecie badanie opinii nauczycieli i dyrektorów szkół, prowadzone przez OECD. Pozwala zobaczyć, jak wygląda praca nauczycieli w różnych krajach – jakie mają warunki, z czym się zmagają i co ich motywuje.

W Polsce badanie przeprowadził Instytut Badań Edukacyjnych. Wzięli w nim udział nauczyciele klas 5–8 szkół podstawowych oraz ich dyrektorzy. Wyniki, opublikowane jesienią 2024 roku, pokazują pełen kontrastów obraz polskiej szkoły – między pasją a przemęczeniem, między poczuciem misji a frustracją.

Zawód z misją, ale bez uznania

Aż trzy czwarte nauczycieli przyznało, że zdecydowało się na ten zawód, by mieć wpływ na przyszłe pokolenia. Jeszcze więcej – ponad 80 procent – mówi, że po prostu lubi pracować z dziećmi i młodzieżą. To pokazuje, że mimo trudnych warunków praca w szkole dla wielu wciąż jest powołaniem, a nie tylko sposobem na życie.

Jednocześnie zaledwie jeden na dziesięciu nauczycieli uważa, że jego zawód cieszy się społecznym uznaniem. To najniższy wynik w historii polskiego udziału w badaniu. Dla porównania – w Finlandii, która uchodzi za wzór edukacyjny, ponad połowa nauczycieli ma poczucie, że społeczeństwo ich ceni.

W ciągu dekady, od poprzedniej edycji badania, odsetek nauczycieli w Polsce, którzy czują się doceniani, spadł o połowę.

Zadowoleni z pracy, rozczarowani płacami

Mimo wszystko większość polskich nauczycieli lubi swoją pracę. Aż 92 procent deklaruje, że czuje się dobrze w swojej szkole, a ponad 80 procent poleciłoby ją innym. Dobrze oceniają relacje z dyrekcją i kolegami z grona pedagogicznego – zwłaszcza w mniejszych szkołach.

Ale gdy mowa o wynagrodzeniach, optymizm znika. Tylko jedna piąta nauczycieli jest zadowolona z wysokości pensji. W tej kategorii Polska znajduje się w ogonie wszystkich krajów uczestniczących w badaniu.

Z raportu wynika, że polscy nauczyciele pracują średnio 40 godzin tygodniowo – czyli tyle, co ich koledzy w innych państwach OECD. Uważają jednak, że ich wysiłek nie jest adekwatnie nagradzany.

Nowe wyzwania w zróżnicowanych klasach

Polskie szkoły zmieniają się – stają się coraz bardziej różnorodne. W porównaniu z 2013 rokiem trzykrotnie wzrosła liczba klas, w których uczą się uczniowie nieposługujący się na co dzień językiem polskim. W ponad 40 procentach klas są dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a w jednej trzeciej – uczniowie z rodzin w trudnej sytuacji materialnej.

Większość nauczycieli uczestniczyła w szkoleniach z pracy z uczniami o specjalnych potrzebach, ale ponad jedna czwarta wciąż czuje, że brakuje im odpowiedniego przygotowania. Wielu podkreśla też, że brakuje asystentów i wsparcia specjalistycznego.

TALIS pokazuje, że polscy nauczyciele dobrze radzą sobie z budowaniem relacji i wspieraniem emocjonalnym uczniów, ale czują się gorzej przygotowani do pracy w klasach wielokulturowych czy do reagowania na trudne zachowania.

Czytaj więcej

Nauczyciele

„Moc relacji w edukacji” – 10 mln zł na zmianę wizerunku nauczyciela. Czy to wystarczy?

Program zakłada nie tylko szkolenia i pilotaże, ale też wyłonienie lokalnych ambasadorów reformy...

Autonomia bez wpływu

Większość nauczycieli w Polsce ma dużą swobodę w prowadzeniu lekcji. Aż 95 procent decyduje samodzielnie o metodach nauczania, doborze materiałów czy sposobach oceniania.

Problem w tym, że ich autonomia kończy się na progu klasy. Tylko 9 procent badanych uważa, że nauczyciele mają realny wpływ na decyzje dotyczące polityki edukacyjnej. Większość ma poczucie, że reformy są wprowadzane ponad ich głowami i bez konsultacji z praktykami.

Ten brak sprawczości sprawia, że wielu nauczycieli czuje się wyłączonych z debaty o przyszłości szkoły.

Stres, wypalenie, przemęczenie

TALIS 2024 pokazuje też, że praca w szkole coraz częściej wiąże się z silnym stresem. Prawie 40 procent nauczycieli deklaruje, że często doświadcza napięcia i przeciążenia obowiązkami. Co trzeci uważa, że zawód negatywnie wpływa na jego zdrowie psychiczne, a 37 procent – że nie ma czasu na życie prywatne.

Najczęstsze źródła stresu to odpowiedzialność za wyniki uczniów, oczekiwania rodziców, biurokracja i konieczność radzenia sobie z problemami wychowawczymi bez odpowiedniego wsparcia.

To pokazuje, że zaangażowanie nauczycieli ma swoją cenę. Choć większość z nich nadal lubi swoją pracę, coraz więcej osób czuje się wypalonych.

Starzejąca się kadra i odpływ młodych

Średni wiek nauczyciela w Polsce to 48 lat. Prawie połowa ma powyżej 50, a tylko 4 procent – mniej niż 30. Polska szkoła się starzeje, a młodzi niechętnie zostają w zawodzie.

Co trzeci nauczyciel do 30. roku życia planuje w ciągu kilku lat odejść ze szkoły. To sygnał alarmowy – jeśli trend się utrzyma, w ciągu dekady system edukacji może stanąć wobec poważnego kryzysu kadrowego.

Czytaj więcej

Oświata i nauczyciele

Nauczyciele nie ruszyli masowo po pieniądze za nadgodziny. Dlaczego?

Uchwała Sądu Najwyższego nie dała spodziewanego impulsu do walki o rekompensaty finansowe za wyja...