Szkolnictwo zawodowe w Polsce. Stan obecny i plany na przyszłość

Tekst powstał we współpracy z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi SA.

Ministerstwo Edukacji przedstawiło w Sejmie informację na temat szkolnictwa zawodowego obejmującą analizę podjętych działań w ostatnich latach, ich wpływ na efekty kształcenia oraz propozycje zmian. 

Szkolnictwo zawodowe i branżowe. Zapotrzebowanie rynku pracy

Od 2019 r. Minister Edukacji do 1 lutego każdego roku ogłasza prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na poziomach krajowym i wojewódzkim rynku pracy. Prognozy te, które są syntetycznym ujęciem tendencji na rynku pracy przygotowuje Instytut Badań Edukacyjnych w oparciu o źródła ekonomiczne i demograficzne, dane Głównego Urzędu Statystycznego i urzędów pracy oraz danych edukacyjnych. Prognozy mają coraz większy wpływ na rozwój kierunków szkolnictwa zawodowego. W planach jest, by wyodrębnić w części wojewódzkiej prognozy zawodów o szczególnym znaczeniu na wojewódzkim rynku pracy.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Szkoły zawodowe: nie każdy uczeń może pracować

Firmy nie wiedzą, czy mogą uczyć praktycznej nauki zawodu osoby, które nie mają jeszcze 15 lat.

Obowiązkowe doradztwo zawodowe

1 września 2018 r. zostało wprowadzone obowiązkowe doradztwo zawodowe, którego celem jest rozwijanie zainteresowań uczniów, zapoznawanie ich z zawodami oraz wspieranie w procesie podejmowania decyzji. Doradztwo zawodowe jest realizowane na wszystkich etapach edukacyjnych — preorientacja zawodowa w przedszkolach, w klasach I-IV szkół podstawowych, gdzie prowadzona jest orientacja zawodowa, w klasach VII i VIII oraz w określonych typach szkół ponadpodstawowych realizowane są obowiązkowe zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego prowadzone przez wykwalifikowanych doradców zawodowych.

Resort edukacji planuje w najbliższym czasie dokonać przeglądu i aktualizacji treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego dla wszystkich typów szkół i placówek oraz przygotować rozwiązanie cyfrowe, wspierające wybór zawodu lub dalszej ścieżki kształcenia. Niezbędna przy tym ma być szersza współpraca pracodawców ze szkołami.

Szkolnictwo zawodowe: klasyfikacja zawodów

Kształcenie zawodowe w szkołach jest prowadzone w zawodach ujętych w klasyfikacji zawodów kształcenia zawodowego.

Klasyfikacja zawodów to w uproszczeniu usystematyzowany system obejmujący nazwy zawodów nauczanych w systemie oświaty, wnioskodawców — ministrów, na wniosek których wprowadzono zawody do klasyfikacji, obszary kształcenia, do których są przypisane poszczególne zawody wpisane do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, typy szkół ponadpodstawowych, w których może odbywać się kształcenie w danym zawodzie, a także możliwość prowadzenia kształcenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych.

Zawody zostały przyporządkowane do 32 branż, a od 1 września br. szkoły będą mogły prowadzić kształcenie w 238 zawodach.

Zmiany w podstawach programowych — na wnioski właściwych ministrów dla poszczególnych zawodów — są dokonywane na bieżąco, a rosnąca liczba zmian pokazuje na coraz większe zainteresowanie branż dostosowywaniem oferty szkolnictwa branżowego do zmieniających się potrzeb rynku pracy. Co istotne, szkoły prowadzące kształcenie zawodowe mają możliwość dostosowania kształcenia, realizowanego we współpracy z pracodawcą, do aktualnych potrzeb. Niemniej jednak zauważa się potrzebę dopasowania umiejętności i kwalifikacji do wymogów, jakie niosą za sobą nowe technologie w gospodarce oraz zielona i cyfrowa transformacja.

Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami

Współpraca ta jest realizowana na dwóch poziomach — krajowym i w poszczególnych szkołach, gdzie stała się obowiązkowa poprzez zawarcie umowy lub porozumienia przed rozpoczęciem kształcenia w danym zawodzie. Szkoła wraz z pracodawcą może utworzyć klasę patronacką, wspólnie opracować program nauczania zawodu, realizować praktyczną naukę zawodu, doskonalić nauczycieli, wspólnie organizować egzaminy zawodowe lub realizować doradztwo zawodowe. Wprowadzono także możliwość odbywania przez uczniów szkół branżowych I stopnia i techników tzw. staży uczniowskich (uczniowie szkół branżowych II stopnia odbywają kwalifikacyjne kursy zawodowe).

Zmiany w przepisach podatkowych stworzyły możliwości preferencji podatkowych dla przedsiębiorców, którzy przekazują darowizny szkołom i placówkom na cele kształcenia zawodowego.

Szkoły kształcące w zawodach, na które zgodnie z prognozą jest wyższe zapotrzebowanie na rynku pracy, otrzymują zwiększoną subwencję oświatową.

Resort edukacji zakłada, żeby zwiększyć zainteresowanie pracodawców współpracą ze szkołami, należy uzależnić wysokość dofinansowania kosztów kształcenia od wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz wypłacanie kwoty dofinansowania uzależnić od ukończenia nauki zawodu, przystąpienia ucznia do egzaminu i jego zdania.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Szkoły branżowe nie cieszą się większą popularnością niż szkoły zawodowe

Reforma oświaty i zastąpienie szkół zawodowych branżowymi nie przyciągnęło do nich więcej chętnych.

Obowiązkowe szkolenia branżowe nauczycieli

Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu są zobowiązani do stałego podnoszenia kwalifikacji i umiejętności. Szkolenia branżowe realizowane są w cyklach trzyletnich u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych w łącznym wymiarze 40 godzin. Szkolenia branżowe mają na celu aktualizowanie wiedzy zawodowej i specjalistycznej w zakresie nowych technologii, nabycie nowych umiejętności związanych z nauczanym zawodem, poznawanie systemu zapewnienia jakości produkcji i usług, doskonalenie umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy zawodowej i specjalistycznej w praktyce oraz rozpoznawanie możliwości zatrudniania absolwentów na regionalnym rynku pracy.

Pracodawcy organizujący obowiązkowe dla nauczycieli szkolenia branżowe mogą korzysta ć ze środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego.

Szkolnictwo zawodowe i branżowe: egzamin zawodowy

Przystąpienie do egzaminu zawodowego jest od 2019 roku obowiązkowe i jest warunkiem ukończenia szkoły. Zmiany wprowadzono w organizacji samych egzaminów. Wprowadzono w jego części pisemnej elektroniczny system przeprowadzania egzaminów zawodowych, jawną część zadań, a także zmieniono procedurę tworzenia samych zadań egzaminacyjnych.

Zauważono, że jest potrzebne w dalszych krokach uregulowanie — na podstawie ustawy — systemów informatycznych obsługujących egzaminy zawodowy i potwierdzający kwalifikacje w zawodzie, co pozwoli na stabilne finansowanie tego systemu. Rozważa się także wprowadzenie, na wzór asystentów technicznych, funkcji egzaminatora — weryfikatora (egzaminatora drugiego sprawdzania) i operatora pracowni informatycznej, który będzie odpowiedzialny za przygotowanie pracowni komputerowej do przeprowadzenia egzaminów.

Szkoły zawodowe i branżowe: monitoring karier absolwentów 

Monitorowanie jest prowadzone co roku i obejmuje absolwentów szkół, którzy ukończyli naukę rok, dwa lata i pięć lat przed rokiem monitorowania.

Monitoring karier absolwentów jest prowadzony w celu dostosowywania kierunków i treści nauczania do wymogów rynku pracy oraz przygotowania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia.

Potrzebna promocja i rozwój kształcenia dualnego

Ministerstwo Edukacji Narodowej ocenia, że założony kilka lat temu cel, jakim jest odbudowa prestiżu kształcenia zawodowego, nie został w pełni osiągnięty. I to mimo wzrostu liczby uczniów w szkołach prowadzących naukę zawodu – w latach 2019-2023 liczba ta była większa o 23% od liczby uczniów w szkołach ogólnokształcących. Niestety, absolwenci szkół podstawowych nadal nie są zainteresowani wyborem branżowych szkół I stopnia.

W najbliższych latach konieczne będzie wprowadzenie konkretnych rozwiązań sprzyjających budowaniu pozytywnego wizerunku kształcenia zawodowego. Na pewno jednym z tych działań to zwiększenie współpracy z przedstawicielami organizacji branżowych, a także zwiększenie promocji kształcenia zawodowego w środowisku uczniów, ich rodziców i samych pracodawców.

System kształcenia dualnego (łączący naukę z pracą) jest coraz bardziej ceniony na świecie. Dualne kształcenie zawodowe opiera się na ścisłej współpracy dwóch podmiotów: przedsiębiorstwa (przedsiębiorcy) i szkoły zawodowej. Pracodawca (firma) i szkoła dzielą między siebie obowiązki związane z kształceniem uczniów. W szkole przekazywana jest wiedza teoretyczna, a przedsiębiorca przejmuje odpowiedzialność za kształcenie praktyczne.

Uczniowie spędzają na praktycznej nauce zawodu kilka dni w tygodniu. Uczą się i wykonują zadania podobne do tych, którymi będą zajmować się w przyszłości, gdy już zostaną pełnoprawnymi pracownikami.

Uczeń odbywający naukę w przedsiębiorstwie jest od samego początku traktowany jako część zespołu.

Dlatego zakłada się szerokie upowszechnienie kształcenia w rzeczywistych warunkach pracy. A samo kształcenie zawodowe powinno być z czasem traktowanie — nie jako koszt firmy — tylko inwestycja w przyszłego pracownika.