Autonomia uczelni jest ważna. Co jednak, gdy uczelniane wybory budzą wątpliwości?

Jednym z obszarów autonomii jest samodzielna procedura wyboru władz uczelni – rektora oraz senatu (czyli uczelnianego „parlamentu”). Autonomia jest tu podwójna. Wyższa uczelnia sama tworzy procedurę wyborczą i sama przeprowadza zgodnie z nią wybory. Ustawa o szkolnictwie wyższym w minimalnym stopniu w te kwestie ingeruje.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym anulowano czynności wyborcze rektora

Nowo powołana Uczelniana Komisja Wyborcza największej polskiej uczelni medycznej anulowała czynno...

Autonomia uczelni a procedura wyborcza

Jednak, jak określa wspomniana ustawa z 2018 roku, w przypadku nieprawidłowości w procedurze wyborczej, która zostanie zgłoszona i uznana przez organ nadzoru nad szkołami wyższymi – to jest właściwego ministra – ministra nauki – tenże państwowy urzędnik może unieważnić i żądać powtórzenia procedury wyborczej.

Mamy więc z jednej strony akademicką niezależność zagwarantowaną konstytucyjne (w art. 70 ust. 5), z drugiej zaś strony prerogatywy ministra do ingerencji w tak kluczową dla niezależności uczelni kwestię, jak wybór jej władz. Sytuacja ta prowadzi nieuchronnie do konfliktów.

Przez ostatnich kilka miesięcy w polskich szkołach wyższych trwały wybory władz na nową czteroletnią kadencję (2024-2028). Do wspomnianego wcześniej 2018 r., czyli do momentu przyjęcia ustawy o szkolnictwie wyższym, wybory nie wzbudzały na uczelniach większych emocji. Świat pozaakademicki także mało się nimi interesował. Nowe prawo jednak wywróciło do góry nogami dotychczasowy podział władzy na uczelniach. Dotychczasowy system, w którym (upraszczając) rektor musiał się liczyć ze zdaniem dziekanów (czyli szefów wydziałów), którzy – jak on – pochodzili z wyborów, zastąpiono nowym.

Rektor na uczelni niczym pan na włościach?

Rektor bowiem powołuje dziekanów. Oznacza to, że rektor stał się de facto samowładcą na uczelni i jak w przypadku samowładców wszystko zależy od przymiotów osobistych rektora. Dodajmy do tego narastające na niedofinansowanych uczelniach konflikty o pieniądze, problemy z rekrutacją (i decyzje o likwidacji kierunków studiów). Nie brakowało tu też kontekstu politycznego. Wszystkie te okoliczności sprawiły, że tegoroczne wybory na wyższych uczelniach zamieniły się w brutalną walkę, gdzie niechętne stronnictwa sięgały po metody, które dotychczas znaliśmy jedynie z życia politycznego.

Na większości uczelni walka buldogów toczyła się pod dywanem – zawierano i zrywano sojusze, kupczono stanowiskami w zamian za poparcie. I tak na jednym z uniwersytetów były rektor miał (za wsparcie właściwej kandydatury) otrzymać fotel prorektora. Po wyborach wygranych przez protegowaną okazało się, że ex-rektor prorektorem jednak nie zostanie.

Brudna kampania na polskich uczelniach

Nie brakowało też sytuacji w których naginano czy wręcz łamano przepisy dotyczące organizacji wyborów.

W ferworze kampanijnym czasami jedna ze stron postanawiała sięgnąć po czynniki wewnętrzne, wbrew niepisanej zasadzie, że to co się dzieje na uczelni pozostaje na uczelni. Zaczął się wylew pomówień oraz mniej czy bardziej wiarygodnych oskarżeń w mediach. Najbardziej spektakularną tego typu akcją były artykuły na temat starającego się o reelekcję rektora Uniwersytetu Warszawskiego, które dziwnym trafem pojawiły się kilka dni przed wyborami.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Autonomia uczelni zagrożona. RPO i prezydent jednomyślni

Przepis styczniowej noweli ustawy o szkolnictwie wyższym, który umożliwia ministrowi nauki odwoły...

W wybory na uczelniach zaczęto również angażować rządzących – szukać poparcia na sejmowych i ministerialnych korytarzach. Niestety politycy, zarówno za poprzedniej, jak i aktualnej władzy, nie mogli się powstrzymać od wtrącania się w sprawy wyższych uczelni. A wszystko to oczywiście pod hasłem wypełniania obowiązku nadzoru nad szkolnictwem wyższym.