Szkoły wyższe funkcjonują w coraz trudniejszych warunkach

Robimy wszystko, aby zminimalizować dla uczelni negatywne skutki tego, co się dzieje wokół nas – mówi prof. Krzysztof Jóźwik, rektor Politechniki Łódzkiej.

Wyzwania są ogromne

Jednym z obecnych wyzwań dla uczelni jest wzrost cen prądu i utrzymania całej infrastruktury. W obliczu tej sytuacji wiele uczelni odkłada plany inwestycyjne i skupia się na bieżących potrzebach. Zarządzający szukają przede wszystkim rozwiązań, które wpłyną na ograniczenie kosztów prądu, ciepła i wody. Politechnika Łódzka zainstalowała energooszczędne i inteligentnie sterowane oświetlenie w jednym z kampusów, instaluje głowice do sterowania strumieniem ciepła, zmienia oświetlenia korytarzy na takie z czujnikami ruchu, rozważa instalację kolejnych ogniw fotowoltaicznych. – Szacujemy, że te działania obniżą o około 10 proc. zużycie energii elektrycznej i o 20 proc. energii cieplnej – mówi rektor.

Dla Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, która zużywa rocznie około 40 tys. MWh, skok cen prądu także jest ogromnym wyzwaniem. – Nie możemy zrezygnować z kształcenia, skrócić go lub odwołać. Nie możemy też radykalnie ograniczać prac prowadzonych na aparaturze naukowo-badawczej. Zajęcia praktyczne, w laboratoriach, w terenie są kluczowe dla uzyskania efektów kształcenia. Wprowadzenie takich ograniczeń prowadziłoby do zaniechania czy poważnego ograniczenia badań naukowych i dydaktyki – mówi prof. Jerzy Lis, rektor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Zdaniem prof. Andrzeja Sokali, rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, oprócz inflacji, która zagraża płynności finansowej uczelni, szkoły wyższe stoją przed jeszcze jednym wyzwaniem – związanym z pauperyzacją środowisk akademickich, wynikającą z braku dostatecznego wzrostu subwencji. – Bez zdecydowanej interwencji państwa podjęte przez zarządzających uczelnią środki zaradcze mogą stanowić działania nieco niwelujące skutki tych procesów, ale ich nie zlikwidują – mówi prof. Sokala. Uczelnia na razie nie planuje nauczania zdalnego, ale jak podkreśla rektor, nie jest to wykluczone, jeśli sytuacja finansowa będzie zła. – Podjęliśmy obecnie decyzje o wydłużeniu przerwy świątecznej, ferii zimowych i semestru letniego po to, aby jak najmniej korzystać z budynków w okresie grzewczym i jednocześnie nie obniżać poziomu kształcenia –mówi rektor UMK.

Prof. dr hab. Waldemar Tarczyński, rektor Uniwersytetu Szczecińskiego, prognozuje, że jego uczelnia w tym roku nie odczuje poważniejszych zmian, ale kolejny rok może być wyzwaniem. – Działania oszczędnościowe, które już podjęliśmy, oraz nasza w miarę nowoczesna infrastruktura sprawiają, że powinniśmy ten rok kalendarzowy zakończyć nieznacznym plusem, natomiast przyszły rok będzie na pewno prawdziwym wyzwaniem i zarówno wojna w Ukrainie, jak i inflacja istotnie wpłyną na funkcjonowanie uczelni. Musimy jeszcze uwzględnić w budżecie wydatki związane z nową płacą minimalną – mówi rektor US.

Władze Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu także przygotowały plan oszczędnościowy.

– Przewidujemy m.in. obniżenie temperatury centralnego ogrzewania, w szczególności po godzinach pracy oraz w dni wolne od zajęć i pracy, dodatkowe obniżenie temperatury w ciągach komunikacyjnych, organizację zajęć dydaktycznych pozwalającą na racjonalizację wykorzystania nośników energii, ograniczenie iluminacji budynków i oświetlenia terenu oraz obniżenie temperatury wody użytkowej. Będziemy ograniczać środki na promocję, rozmaite wydarzenia, starając się, by nie traciła na tym dydaktyka i badania naukowe. Obawiam się jednak, że przy zapowiadanym utrzymaniu stałego poziomu subwencji żadne oszczędności nie uchronią uniwersytetu przed stratą finansową. Nie tylko taką, także ludzką: zapowiadane podwyżki nie rekompensują skutków inflacji, mierzymy się zatem z problemem odchodzenia pracowników – nie tylko zdolnych naukowców, ale także sprawnych, kompetentnych pracowników administracji – mówi prof. Bogumiła Kaniewska, rektorka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Uczelnie muszą stawiać na elastyczność i różnorodność

Sytuacja gospodarcza i geopolityczna to niejedyne wyzwania, z jakimi mierzy się środowisko akademickie. Wyzwaniem jest także dynamicznie zmieniający się rynek pracy, z roku na rok spadająca liczba studentów. – Mieliśmy w Polsce już niemal 2 mln studentów (2005/2006 – młodzież urodzona w latach wyżu demograficznego), od tego czasu ta liczba systematycznie spada. Myślę, że już jesteśmy w fazie stabilizacji. Młodzież chce się kształcić, dyplomy inżynierskie są w cenie – większe zagrożenie widzę dla studiów drugiego stopnia – mówi prof. Jóźwik, rektor Politechniki Łódzkiej.

Jednak, jak podkreślają władze uczelni, zmieniło się podejście młodych ludzi do kształcenia i szkoły wyższe muszą na te zmiany szybko reagować.

– Nasza tegoroczna rekrutacja była jedną z najbardziej udanych w ostatnich latach. Widzimy, że z roku na rok maleje liczba studentów, ale jest to konsekwencją uwarunkowań demograficznych. Mniej osób przystępuje co roku do matury, a co za tym idzie – mniej rozpoczyna studia. Liczba studentów nas zatem nie niepokoi. Jesteśmy uczelnią o charakterze badawczym, co w praktyce oznacza, że w pierwszej kolejności stawiamy na jakość badań i także kształcenia, więc zmniejszająca się liczba studentów nie jest dla nas zagrożeniem. Myślimy o tym raczej w kategoriach korzyści dla społeczności, która będzie mogła podnosić jakość badań i nauki – mówi rektor Akademii Górniczo-Hutniczej. I podkreśla, że uczelnia, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku, studentów, modyfikuje programy kształcenia we współpracy z przemysłem, by jak najlepiej przygotować absolwentów do pracy. – Dziś studenci, szczególnie po czasie pandemii, oczekują od uczelni większej elastyczności w zakresie kształcenia. To często ludzie pracujący, dla których studia są równorzędne z pracą, musimy to uwzględniać – dodaje prof. Lis.

Rektor Politechniki Łódzkiej prof. Jóźwik podkreśla, że uczelnia rozwija koncepcję kształcenia opartego na wyzwaniach i przyznawaniu mikrokwalifikacji, bo dziś kluczowa jest możliwość szybkiego dostosowania się do zmian rynku pracy.