Dodawać życia do lat

B y dodawać życia do lat, a nie tylko lat do życia”… – mówiła prof. Halina Szwarc, kierownik Zakładu Gerontologicznego w Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Lekarzy w Warszawie, 12 listopada 1975 roku podczas wykładu inaugurującego działalność pierwszego w Polsce uniwersytetu trzeciego wieku. Stworzyła go po konsultacjach z inicjatorem pierwszych takich instytucji we Francji Pierre’em Vellasem. Otwarcie jego pierwszego UTW w Tuluzie w 1973 roku zachęcało specjalistów gerontologów i geriatrów do badań nad jakością życia osób starszych, których dzięki postępowi medycyny przybywało w całej Europie. Vellas zdawał sobie sprawę, że zmiana sposobu i warunków życia po przejściu na emeryturę może negatywnie wpłynąć na zdrowie, samopoczucie i kondycję coraz dłużej żyjących kilkudziesięciolatków. Dał więc seniorom nie tylko możliwość zapełnienia luk w edukacji, ale też spotkania się z rówieśnikami i młodszymi studentami. Francuskie uniwersytety trzeciego wieku są dziś centrami kształcenia ustawicznego powiązanymi z francuskimi szkołami wyższymi. Idee Vellasa najszybciej poza Francją znalazły oddźwięk w Belgii, Hiszpanii, Szwajcarii i w Polsce.

[b]Nadprzeciętnie aktywni[/b]

– To była pierwsza w Polsce instytucja, w której dostrzeżono potrzeby człowieka starszego – opowiada o uniwersytecie stworzonym przez prof. Szwarc Krystyna Bielowska, która zajmuje się historią ruchu UTW w Polsce. – W pierwszym roku udział w wykładach wzięły 323 osoby. W ciągu dziesięciu lat ich liczba wzrosła trzykrotnie. Obecnie zaś w naszych zajęciach uczestniczy 1200 osób. Ale zainteresowanych jest znacznie więcej, niektórzy czekają na listach rezerwowych po dwa – trzy lata.

Studenci spotykają się na seminariach z historii Warszawy, sztuki i teatru, na kursach informatycznych i lektoratach angielskiego, niemieckiego, francuskiego, włoskiego, hiszpańskiego. Przyłączają się do zespołów: malarskiego, literackiego, muzycznego, biorą udział w próbach chóru, przychodzą na gimnastykę, grają w brydża…

Wiele z tych zajęć może się odbywać dzięki zaangażowaniu słuchaczy zrzeszonych w kilku grupach, w tym w Zespole Pomocy Koleżeńskiej, którego członkowie odwiedzają chorych seniorów w domach, szpitalach, pomagają w zakupach, wypełnianiu PIT, udzielają porad prawnych. – Wykształcenie bowiem to niejedyna rzecz, jaka jest potrzebna starym ludziom. Istotne są orientacja we współczesnym świecie i nadążanie za zmianami technologicznymi – mówi Bielowska. – To UTW stara się zapewnić swoim słuchaczom, którzy należą zazwyczaj do grupy ludzi nadprzeciętnie aktywnych intelektualnie i fizycznie w swoim przedziale wiekowym.

[srodtytul]Żeby umysł był sprawny…[/srodtytul]

Od 1981 roku działa Sekcja Uniwersytetów Trzeciego Wieku przy Polskim Towarzystwie Gerontologicznym. Sekcja polskich UTW należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku (AIUTA).

Ciągle powstają nowe uniwersytety. Jagielloński UTW w Krakowie działał początkowo jako studium międzyuczelniane Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Medycznej (połączonych w 1993 roku). Zrzeszający dziś blisko 5 tys. studentów JUTW od 28 lat realizuje autorski program edukacji seniorów. – Zależy nam, aby zajęcia naszego uniwersytetu były naprawdę na dobrym poziomie. – tłumaczy psycholog Helena Więckowska, która pilotuje działalność placówki od początku jej istnienia.

Takie założenia rzeczywiście odpowiadają studentom. – Po przejściu na emeryturę założyłam sobie, że mój umysł musi pozostać w tym samym stanie, co przed zakończeniem pracy – opowiada Marta Przegon, która uczyła języka polskiego w gimnazjum. – Dlatego z zainteresowaniem uczestniczę w zajęciach, współtworzę program seminarium literackiego.

– Te zajęcia to świetna rehabilitacja mózgu – sekunduje jej Elżbieta Kurek. – Z JUTW zetknęłam się w bardzo trudnej dla mnie chwili po stracie męża, dziś, dzięki panującej tu atmosferze i spotkanym ludziom, czuję się młodsza o dziesięć lat – dodaje.

Najaktywniejsi studenci pracują w sekcjach oraz kontynuują naukę zrzeszeni w samokształceniowych kołach naukowych. Niektórzy spotykają się tam już od ponad 20 lat. – Zgraliśmy się już po pierwszej sesji – śmieje się Maria Taborska, która na UTW rozwija zainteresowanie historią sztuki i dzieli się z kolegami swoją wiedzą – z wykształcenia jest biologiem.

Podobnie jak wielu seniorów zrzeszonych w innych UTW, także ci z Krakowa angażują się w pomoc innym – to element misji tej placówki. – Już w latach 80. organizowaliśmy akcje samopomocowe dla seniorów studentów, pomagając im w sprawach życiowych, czasem medycznych, łącznie ze wsparciem w ostatnich dniach życia. Dziś pomagamy także najmłodszym, udzielając korepetycji, współpracujemy z rodzinnymi domami dziecka – opowiada opiekun roku Małgorzata Woźnicka.

[srodtytul]Wspomnienia? Bezcenne[/srodtytul]

Także dziś dla wielu słuchaczy UTW emerytura to nie tylko czas uzupełniania wiedzy, rozwijania pasji, ale też pomagania innym, dzielenia się z nimi życiowymi doświadczeniami i wspomnieniami. Tak było np. w Radzyniu Podlaskim. Tutejszy UTW istnieje od 2005 roku, zrzesza 65 słuchaczy i jest filią UTW w Lublinie. We współpracy z Radzyńskim Stowarzyszeniem dla Kultury „Stuk-Puk” UTW przez niemal rok przygotował film „Dziadki-dziatkom. Pamiętnik ze Starego Radzynia”.

– Mieliśmy pomysł i wygraliśmy grant na taki film w konkursie „Seniorzy w akcji“ – opowiada Jakub Jakubowski, reżyser. – A realizację umożliwili nam słuchacze UTW. To oni pomogli nam znaleźć rozmówców (albo sami wystąpili przed kamerami). Opowiedzieli nam o swojej młodości w Radzyniu, o tym, jak wtedy wyglądało miasto, co robili w dzień wybuchu wojny, gdzie chodzili na wagary, pokazali, gdzie mieszkał żydowski sklepikarz… Okazało się, że wspomnienia starszych mieszkańców miasta dla nas, ludzi pomiędzy 25. a 35. rokiem życia, były czymś zaskakującym, nowym, bezcennym. Czymś, czego mogliśmy się dowiedzieć tylko od nich. A bohaterów filmu nasz pomysł na tyle przekonał, że przypominali sobie coraz więcej szczegółów opowieści, chętnie też chodzili z nami na spacery po mieście, jechali w plener, bo chcieliśmy sfilmować miejsca, o których opowiadali – dodaje Jakubowski.

Na premierze filmu w grudniu 2009 r. spotkało się 300 osób. Na kolejny seans przyszło następnych 200. Do końca stycznia rozszedł się niemal całkowicie półtysięczny nakład płyty z filmem.

Dziś w kraju działa ponad 250 uniwersytetów trzeciego wieku, tylko w Warszawie jest ich około 30. Coraz więcej zajęć i imprez odbywać się może dzięki grantom, dotacjom pozyskiwanym przez organizacje, gminy, fundacje oraz dzięki pracy osób zaangażowanych w aktywizację seniorów.

Nie zawsze są to placówki tworzone według idei Pierre’a Vellasa, który widział UTW jako ośrodki dydaktyczne, ściśle związane z uczelniami, o wysokim poziomie naukowym. Wciąż jednak ich przybywa. To właśnie UTW w najszerszym zakresie zajmują się dziś w Polsce aktywizacją seniorów i powodują, że stereotypowy wizerunek bezradnych starych ludzi stopniowo zastępowany jest obrazem seniorów aktywnych, pełnych życia i zaangażowania w sprawy wielu pokoleń.

[ramka]Więcej o ruchu UTW i sytuacji seniorów w Polsce na stronach:

? [link=http://www.utw.pl]www.utw.pl[/link] – Uniwersytety Trzeciego Wieku

? [link=http://www.federacjautw.pl]www.federacjautw.pl[/link] – Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń UTW z siedzibą w Nowym Sączu

? [link=http://www.porozumienieutw.pl]www.porozumienieutw.pl[/link] – Ogólnopolskie Porozumienie UTW z siedzibą w Warszawie