Edukacja cyfrowa. Czym jest? Wyzwania i perspektywy

Tekst powstał we współpracy z Edurangą Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych SA

Jednym z najszybciej postępujących procesów ostatnich lat jest transformacja cyfrowa. Dotyczy ona wszystkich obszarów życia i wszechobecna jest zarówno w sferze społecznej, jak i gospodarczej. Eksperci od lat podkreślają, jak istotna jest konieczność rozwoju kompetencji cyfrowych. Liczne organizacje wskazują, że właściwie opracowana strategia rozwoju tych umiejętności może przyczynić się do wzrostu innowacyjności i produktywności, a w efekcie do szybszego podnoszenia poziomu dobrobytu.

Ministerstwo Cyfryzacji kompetencje cyfrowe stawia na równi z umiejętnościami czytania, pisania czy zdolnościami matematycznymi i językowymi. Łączą one wiedzę, umiejętności i postawy, które umożliwiają funkcjonowanie w społeczeństwie wykorzystującym w życiu i pracy rozwijające się prężnie nowoczesne technologie. Ze względu na zrównywanie kompetencji cyfrowych z podstawowymi umiejętnościami kształtowanymi w procesie edukacji – europejskie i krajowe polityki przewidują zapewnianie ich rozwoju już od wczesnych etapów edukacji.

Czytaj więcej

Biznes

Z cyfryzacją w szkołach jest lepiej, niż myślimy?

Uczniowie, nauczyciele i dyrektorzy dobrze oceniają dostęp do multimedialnego sprzętu i jakość in...

Czym jest edukacja cyfrowa?

Pojęcie edukacji cyfrowej interpretować można dwojako, ale traktować należy jako połączenie uzupełniających się wzajemnie definicji. Według jednej z nich jest to rozwój kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli, drugiej – wykorzystanie nowoczesnych technologii w procesie nauczania, by wspierać już istniejące oraz wypracować nowe, bardziej efektywne procesy nauczania i uczenia się.

Wyznaczone przez Komisję Europejską Europejskie Ramy Kompetencji Cyfrowych dla Obywateli stanowią filary rozwoju kompetencji cyfrowych mieszkańców państw UE. Dokument grupuje je w 5 obszarów tematycznych: Informacja i dane, Komunikacja i współpraca, Tworzenie treści cyfrowych, Bezpieczeństwo, Rozwiązywanie problemów.

Jak wskazuje Raport Polskiego Biura Eurydice (Edukacja cyfrowa w szkołach w Europie. Raport Eurydice (2020). Warszawa: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji): „W większości europejskich systemów edukacji w programach nauczania wyraźnie uwzględnia się efekty kształcenia związane ze wszystkimi pięcioma obszarami kompetencji cyfrowych”. Jednak, jak zauważa ten sam raport, „dorastanie w epoce cyfrowej nie czyni z dzieci i młodzieży cyfrowych tubylców, którzy z natury korzystają z technologii cyfrowych kompetentnie i z pewnością siebie. Badania wskazują również, że korzystanie z technologii jest w rzeczywistości w dużym stopniu ograniczone do zajęć poza szkołą i spędzania czasu wolnego, podczas gdy korzystanie z nich w edukacji wciąż pozostaje w tyle”.

Edukacja cyfrowa to przyszłość? Cyfrowa transformacja edukacji

Naturalnym wydaje się, że wraz z rozwojem technologii i unowocześnianiem podejścia do zarządzania kompetencjami zmienia się również sposób postrzegania procesów uczenia się i nauczania. Cyfryzacja tworzy nie tylko wyzwania, ale przede wszystkim nowe możliwości, a wykorzystanie nowoczesnych technologii pozwala na uatrakcyjnianie procesu nauczania. Interaktywne tablice, aplikacje edukacyjne oraz platformy e-learningowe stają się integralną częścią współczesnych lekcji, oferując różnorodne i angażujące materiały dydaktyczne, a technologie takie jak platformy edukacyjne i systemy do zarządzania nauczaniem ułatwiają pracę nauczycielom. Odpowiednio wdrażane do procesu kształcenia technologie poprawiają wyniki edukacyjne i efektywność nauczania, przynosząc korzyści zarówno uczniom, jak i całemu systemowi edukacji.

Szkoły – zgodnie z założeniami Komisji Europejskiej – powinny jednak nie tylko wykorzystywać nowoczesne technologie, które ułatwiają pracę nauczycieli i wspierają proces przyswajania wiedzy przez ucznia, ale przede wszystkim dbać o rozwój wszystkich 5 wymienionych wyżej filarów, poczynając od edukacji wczesnoszkolnej. Jak wynika z najnowszego wydania OECD Digital Education Outlook, nawet jeśli wykorzystanie technologii cyfrowej nie poprawia skuteczności edukacji w porównaniu z jej niecyfrowym odpowiednikiem, nadal ważne jest, by zapewnić lepsze opanowanie technologii cyfrowej przez uczniów, zapoznać ich z nią i pomóc im zrozumieć, jak ona działa.

Wyzwania procesu cyfryzacji edukacji

Szanse zwykle wiążą się z wyzwaniami, zwłaszcza gdy technologia cyfrowa rozwija się w szybkim tempie. Konieczność wdrożenia rozwiązań cyfrowych wynikająca z rozwoju pandemii COVID-19 uwidoczniła liczne braki techniczne oraz podstawowy charakter zasobów i narzędzi wykorzystywanych w edukacji. Jak wskazuje druga edycja raportu Edukacja zdalna w czasie pandemii, ograniczenia te sprawiają, że w wielu szkołach metody i narzędzia pracy, które wymagają odpowiednich łączy komunikacyjnych i sieci, są często niewykorzystywane lub w dużym stopniu ograniczone.

Drugim istotnym wyzwaniem są nierówności w obszarze kompetencji cyfrowych nauczycieli. Mimo konieczności nauczania zdalnego i wykorzystania narzędzi cyfrowych w edukacji, wciąż istnieją znaczne różnice w zaufaniu i zainteresowaniu nauczycieli włączaniem zasobów cyfrowych do procesu nauczania. Analogicznie do Ram Kompetencji Cyfrowych dla Obywateli opracowane zostały ramy kompetencji cyfrowych dla nauczycieli, DigCompEdu, które wspierają rozwój umiejętności cyfrowych i skierowane są do nauczycieli na wszystkich poziomach edukacji. Opisują 22 kompetencje podzielone na sześć obszarów, wskazując, jak technologie cyfrowe mogą być wykorzystane do ulepszenia i modernizacji edukacji oraz szkoleń.

Wyzwania edukacji cyfrowej. Rozwój i popularyzacja sztucznej inteligencji

Znaczący wpływ na przyspieszenie rewolucji cyfrowej wywiera rozwój sztucznej inteligencji, która staje się integralnym elementem wielu sektorów, w tym nauczania.

Do sztucznej inteligencji w edukacji, podobnie jak do definicji edukacji cyfrowej, można podchodzić dwojako. Z jednej strony stanowi ona szansę na usprawnienie procesu nauczania, z drugiej tworzy nowe wyzwania stawiane zarówno przed uczniami, jak i przed nauczycielami.

Czytaj więcej

Biznes

AI pojawi się w szkołach. Będzie takim narzędziem jak kalkulator

Rząd szykuje cyfrową transformację w edukacji. Eksperci są zgodni, że zmiany są potrzebne, a sztu...

Sztuczna inteligencja może istotnie usprawnić proces uczenia się oraz wspierać nauczycieli w identyfikacji trudności w nauce, dostosowywaniu materiału do potrzeb uczniów, ocenianiu czy zarządzaniu lekcjami. Może również pomagać w analizie ich postępów w czasie rzeczywistym oraz pomagać dobierać właściwe sposoby pracy z uczniem. Dzięki jej zastosowaniu więcej czasu można poświęcić na indywidualizację podejścia do ucznia.

W amerykańskich badaniach autorstwa Impact Research przeprowadzonych wśród nauczycieli i uczniów zebrano opinie na temat zastosowania ChatGPT (opartego na SI) i technologii informatycznych. Ponad połowa z nich zgodziła się, że „ChatGPT to kolejny przykład tego, dlaczego we współczesnym świecie nie możemy dalej działać w szkołach po staremu”. Jednym z poważniejszych wyzwań może okazać się konieczność nauczania od wczesnych etapów edukacji, jak właściwie weryfikować znalezione informacje, jak wykorzystywać je z poszanowaniem praw innych osób oraz jak pozostawać kreatywnym i kształtować myślenie. Niezwykle istotne staje się uświadamianie uczniom, czym są technologie oparte na sztucznej inteligencji i jaki mogą wywierać wpływ.

Jak zauważa prof. Jan Fazlagić: „Z założenia sztuczna inteligencja (...) ma więc być udoskonaleniem inteligencji ludzkiej i zastępować człowieka tam, gdzie jego zdolności poznawcze są niewystarczające dla osiągania oczekiwanych celów. Jednak w przypadku dyskusji na temat sztucznej inteligencji i jej zastosowań w systemie edukacji powinniśmy brać pod uwagę fakt, że system edukacji w dużym stopniu polega na kształtowaniu inteligencji ludzkiej. Powstaje więc swego rodzaju dylemat: czy sztuczna inteligencja może i powinna ingerować w proces kształtowania inteligencji ludzkiej?”.