Matematyka trudna i dla nauczyciela

– Nauczycielom uczącym w klasach I – III często brak umiejętności matematycznych i z zakresu dydaktyki matematyki, jak np. umiejętności przeanalizowania błędów uczniowskich – mówi Michał Federowicz, dyrektor Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE). – A nauczycielom starszych klas, absolwentom matematyki, czasem brak znajomości metod, jak przekazać uczniom wiedzę matematyczną czy wytłumaczyć jakieś zagadnienie.

Instytut właśnie przygotowuje raport o stanie polskiej edukacji. Jedna z jego części będzie poświęcona nauce matematyki w szkołach. – Na wszystkich poziomach nauczania zbyt dużą wagę przykładamy do posługiwania się algorytmami w działaniach, a za mało rozwijamy gotowość ucznia do szukania własnych dróg rozwiązań – stwierdza Federowicz.

Raport ma być przedstawiony w czerwcu na I Kongresie Polskiej Edukacji. Znajdą się w nim też uwagi do kształcenia przyszłych nauczycieli matematyki oparte m.in. na wynikach międzynarodowego Badania Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli Matematyki (Teacher Education and Development Study in Mathematics, TEDS-M) przeprowadzanego przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań Osiągnięć Edukacyjnych (International Association for the Evaluation of Educational Achievement, IEA). Wzięło w nim udział 16 krajów, dobranych tak, by reprezentowały różne systemy edukacji (m.in. Botswana, Chile, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Oman, Singapur, USA, Tajlandia). Międzynarodowy raport ukaże się jesienią. Polską część badania realizował Instytut Filozofii i Socjologii PAN (wyniki już opublikował).

Badacze sprawdzili kompetencje matematyczne i umiejętności nauczania przyszłych nauczycieli – studentów ostatnich lat edukacji wczesnoszkolnej i matematyki, oraz przeprowadzili ankiety wśród nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów. Co z nich wynika?

Przyszli nauczyciele matematyki mają problemy m.in. z rozwiązywaniem zadań nieschematycznych, w których trzeba podjąć samodzielnie decyzje i je uzasadnić, definiowaniem pojęć matematycznych, ocenianiem poprawności rozumowania ucznia oraz z nietypowymi rozwiązaniami zadań podawanych przez uczniów. Dobrze zaś radzą sobie m.in. z rozwiązywaniem zadań typowych.

Niepokoi, że wyniki polskich studentów edukacji wczesnoszkolnej należą do najsłabszych spośród badanych krajów. Lepiej wypadają m.in. Niemcy, Rosjanie, Szwajcarzy. Za to na tle innych nacji dobrze prezentują się polscy studenci matematyki.

– Są bardzo dobrze przygotowani teoretycznie, ale brakuje im umiejętności pedagogicznych. Istnieje luka między tym, czego uczą się na uczelni, a tym, z czym zetkną się w szkole – mówi Michał Sitek, kierownik polskiego zespołu badania TEDS-M, zastępca dyrektora IBE.

Jego zdaniem przyszłym nauczycielom matematyki brak też znajomości tzw. struktury uczenia się tego przedmiotu, czyli nie wiedzą, jaki materiał po kolei wprowadzać, by uczeń nie miał problemów z jego zrozumieniem. To może być przeszkodą we wprowadzaniu nowej podstawy programowej, która zakłada, że nauczycielowi wolno samemu decydować, w jakim porządku przerabia tematy.

Prof. Aleksander Nalaskowski, dziekan Wydziału Nauk Pedagogicznych UAM w Toruniu, uważa, że uczelnie świetnie przygotowują matematyków, ale wiedza pedagogiczna na takich studiach jest traktowana z pogardą.

– Problemy zaczynają się, gdy uczeń czegoś nie rozumie i trzeba umiejętności pedagogicznych, by mu to wytłumaczyć – mówi.

Sami nauczyciele podstawówek i gimnazjów w badaniu Instytutu Filozofii i Socjologii PAN przyznali, że studia dobrze wyposażyły ich w wiedzę matematyczną (90 proc.), ale co trzeci stwierdził, że został źle przygotowany do pracy z uczniem mającym trudności w nauce, a 40 proc. przyznało, że na studiach nie nauczyło się kierować pracą klasy i rozwiązywać problemów wychowawczych. Spora grupa (30 – 40 proc.) przyznaje się do trudności w uczeniu niektórych zagadnień, np. tłumaczeniu uczniom, jak przełożyć tekst zadania na działania i równania matematyczne albo jak wyciągać wnioski z podanych informacji.