Mirosław Wróblewski: To nie jest czas na lex Czarnek. Koniec z edukacyjną fikcją

Zgodnie z konstytucją każdy ma prawo do nauki. Czy można zapewnić to prawo ukraińskim uczniom w Warszawie, do której, wg szacunków miasta, przybyło 100 tys. ukraińskich dzieci w wieku szkolnym? Przed 24 lutego w warszawskich szkołach uczyło się 200 tys. uczniów.

Na pewno te liczby w dużych miastach robią wrażenie. Nie ma innego wyjścia niż kierowanie obywateli ukraińskich do mniejszych ośrodków. Ale Polska w ogóle może mieć problem w dłuższej perspektywie z taką liczbą osób. Nie tylko pod względem organizacji nauki.

Choć edukacja niewątpliwie jest ogromnym problemem, który trzeba rozwiązać. Wyjątkowo dużo przyjeżdża do Polski matek z dziećmi. Wciąż też mówimy o szacunkach. Toczy się proces rejestracji. Nie mamy pewności, o jakich liczbach dokładnie mówimy.

Prawo daje trzy możliwości – dostawienie ławek w klasie dla ukraińskich uczniów i nauka polskiego przynajmniej przez dwie godziny tygodniowo, oddział przygotowawczy, w którym dziecko intensywniej uczy się języka i wyrównuje różnice programowe, oraz edukacja online w ukraińskiej szkole. Które rozwiązanie jest najlepsze?

Decyzja o edukacji online należy do rodziców. Nauka zdalna ma jednak wiele ograniczeń. Nie wiem, jak to funkcjonuje w praktyce. Nie wiadomo też, ile ta nauka potrwa i czy Ukraina cały czas będzie w stanie zapewnić możliwość edukacji online. Konflikt szybko się nie skończy.

Co do dołączania do istniejących klas – pamiętajmy, że powiększanie szkolnych oddziałów ma swoje granice. Dochodzi też do tego problem znajomości języka polskiego. W klasach niższych może być łatwiej, ale w wyższych klasach przyswajanie treści edukacyjnych w obcym języku jest zdecydowanie trudniejsze.

Bardzo dobrym rozwiązaniem są więc klasy przygotowawcze. Uczniowie muszą przynajmniej nauczyć się podstaw języka polskiego. Oddział przygotowawczy daje szansę, by przygotować się do nauki w zwykłej klasie, np. od września. Pamiętajmy też, że w zależności od tego, z jakiego regionu przyjechali do nas uczniowie, mogą być straumatyzowani i wymagać zwiększonej uwagi nauczyciela. Lepiej więc, by takie dzieci nie były rzucane na głęboką wodę i dopisywane do zwykłych klas.

No właśnie, czy prawo do nauki może w ogóle być realizowane przez proste dostawienie ławki w liceum albo przez przyjęcie fikcji, że dziecko uczy się online? Bo jeśli uczeń mieszka w kilkudziesięcioosobowej hali i do nauki ma tylko telefon, to chyba fikcja, prawda?

Na komórce nie da się uczyć. Polskie szkoły dysponują sprzętem jeszcze z czasów covidowych. Powinny je przekazać dzieciom ukraińskim.

Są też granice pojemności klas. W przepełnionych salach nauka nie ma sensu. Potrzebna jest infrastruktura i rozproszenie uczniów. Nie ma możliwości, by wszyscy, którzy przybyli do Warszawy, się w niej uczyli.

Rząd powinien więc kontynuować współpracę z jednostkami samorządu, by uciekający przed wojną Ukraińcy zamieszkiwali także w mniejszych ośrodkach. Półśrodki, typu udostępnianie nieruchomości Skarbu Państwa, lokalnie mogą pomóc, ale przede wszystkim trzeba odciążyć największe miasta. Same sobie nie poradzą.

Czy relokacja powinna być obowiązkowa? Przymusowa?

Trudno mówić o przymusie. Po prostu trzeba zaoferować Ukraińcom pobyt w innych miejscach. To niewątpliwie trudne zadanie. Problem trzeba rozwiązywać codziennie. Wielu Ukraińców ma nadzieję, że wojna skończy się najpóźniej w wakacje. Ale musimy być gotowi na to, że nie będzie to możliwe.

Subwencja oświatowa nie będzie wypłacana na tworzenie miejsc do nauki online – udostępnianie sal z komputerami i zatrudnienie opiekunów. Czy, skoro dajemy wybór i dzieci mogą edukować się online, nie powinniśmy zadbać o infrastrukturę?

To zapewne rozwiązanie tymczasowe, ale z pewnością tak edukacja online nie może przebiegać. Nikt nie mógł się przygotować na tak dużą falę uchodźców. Ale nie możemy pozwolić, żeby ta fikcja była kontynuowana w nowym roku szkolnym. Nie znam jednak skali. Nie wiem, jak wielu uczniów się na takie rozwiązanie decyduje.

Tego chyba nie wie nikt. Jeśli dziecko uczy się online w ukraińskiej szkole, rodzice powinni zgłosić to w urzędzie gminy. Ale ukraińscy rodzice nie dopełniają formalności. Np. ani w Lublinie, ani we Wrocławiu nie było jeszcze takich zgłoszeń. W Łodzi wpłynęły zaledwie dwa.

Zapewne ważniejsze jest teraz chociażby uzyskanie numeru PESEL i załatwienie innych spraw bytowych

Ale jak wobec tego rozliczać obowiązek szkolny w Polsce?

Trzeba być realistą. Ludzie dopiero się zagospodarowują. Część jeszcze nie wie, czy w ogóle zostanie w Polsce. Żyją na walizkach. Cezurą powinien być nowy rok szkolny. Trzeba do tego czasu przygotować system edukacji i wtedy zacząć egzekwować obowiązek.

Zostało 2,5 miesiąca nauki. Potraktujmy to jako okres przejściowy. To nieuniknione, że obecnie stosujemy półśrodki. Ale trzeba rozpocząć intensywne przygotowania. Dopiero co wyszliśmy z epidemii. Cały czas mamy problem z niewystarczającą liczbą nauczycieli. 150 tys. ukraińskich uczniów już jest w polskich szkołach. Ta liczba co najmniej się podwoi. W nowym roku szkolnym szkoły muszą być gotowe. Co więcej, w wyniku długiej ofensywy kolejna fala obywateli Ukrainy może trafić do Polski. Na to też powinniśmy się przygotowywać. Daj Boże, żeby wojna się skończyła. Ale nie powinniśmy tracić cennego czasu. Trzeba skupić się na tym wyzwaniu, a nie np. na forsowaniu lex Czarnek.

Czytaj więcej

Edukacja

Minister edukacji po wecie prezydenta zapowiada „Lex Czarnek 2.0”

- Jak politycy opozycji nazywają to „lex Czarnek”, to zapowiadam politykom opozycji, że niebawem będzie „lex Czarnek 2.0” - powiedział minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek w reakcji na weto prezydenta Andrzeja Dudy do zmian w prawie oświatowym.

Istnieje też problem ósmoklasistów, którzy muszą podejść do egzaminu, żeby kontynuować naukę. Są duże obawy, że uczniowie podejdą do tego egzaminu, ale z powodu niskich wyników będą mogli potem liczyć tylko na miejsca w szkołach branżowych.

Jak wygląda edukacja uczniów cudzoziemskich na Zachodzie?

Tam różnorodność etniczna w szkołach jest powszechna. Dzieci są też w stanie szybko wpasować się w system. To, czy są tworzone oddziały przygotowawcze, zależy od znajomości języka i liczby uczniów. Nikt nie tworzy takich oddziałów dla pojedynczych uczniów. Na posiedzeniu sieci krajowych instytucji ochrony praw człowieka ENNHRI (European Network of National Human Rights Institutions) tylko ja zgłosiłem, że w związku z napływem uchodźców z Ukrainy edukacja będzie poważnym problemem.

W Ukrainie obowiązkowa edukacja trwa 11 lat. Rozpoczynają ją sześciolatki. Jedenastą klasę kończą siedemnastolatki. A u nas nauka jest obowiązkowa do osiemnastego roku. Jak to poskładać?

Da to szansę wyrównać zaległości, które właśnie powstają. Tym bym się za bardzo nie przejmował. Do rzecznika praw obywatelskich zgłaszają się głównie studenci. Uczniowie ani ich rodzice jeszcze się nie zgłaszają. Szkoły monitorujemy z własnej inicjatywy.

I co wynika z monitoringu?

Problemem jest przepełnienie szkół, efektywność edukacji bez znajomości języka, ale też braki kadrowe. Nauczycieli brakowało już w ubiegłym roku szkolnym. Problem się sam nie rozwiązał. A teraz będzie nabrzmiewał. Nauczyciele są też zmęczeni ciągłymi nadgodzinami. Odchodzą z zawodu. A nowi uczniowie spotęgują ten problem.

Ale przecież specustawa daje możliwość powrotu do zawodu nauczycieli ze świadczeń kompensacyjnych. A ci czynni zawodowo mogą brać nadgodziny. Można pracować nawet na więcej niż półtora etatu.

Jeszcze nie słyszałem, żeby nauczyciel, który pobiera świadczenie kompensacyjne, chciał wrócić do pracy. Polski Ład sprawił, że nauczycielom nie opłaca się brać zbyt wiele nadgodzin. Powinniśmy więc zastanowić się, jak zagospodarować nauczycieli z Ukrainy. Warto porozumieć się w tej sprawie z ukraińskim ministrem edukacji.

Obecnie mamy do czynienia ze zrywem społecznym. W szkołach są kupowane plecaki, szykowane wyprawki szkolne. Ale ten zapał będzie się wytracał. We wrześniu zacznie się nowa rzeczywistość. Powinna być bardziej uporządkowana.

Chyba ważne, by ją opanować, by nie narodziły się konflikty między rodzicami uczniów z Polski i tymi z Ukrainy. Przepełnienie klas odbija się na jakości edukacji.