Miliony na rozwój nauki

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosiło właśnie konkurs w ramach strategicznego programu badań „Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych" STRATEGMED. Aż 800 mln złotych przeznaczonych zostanie na badania polskich uczonych nad problemem starzejącego się społeczeństwa, wzrostem zachorowalności na choroby przewlekłe, niedoskonałością metod ich zapobiegania i leczenia oraz rosnącymi kosztami opieki medycznej.

STRATEGMED to program stworzony w oparciu o Krajowy Program Badań, ustanowiony reformą nauki. Program identyfikuje strategiczne dla Polski kierunki badań naukowych. Wśród nich są m.in. prace nad zapobieganiem i leczeniem chorób cywilizacyjnych, stanowiących największe dziś zagrożenie dla społeczeństwa, np. chorób układu krążenia, nowotworów złośliwych, chorób neurologicznych, psychicznych.

Rozwój medycyny

Coraz większe tempo życia, niewłaściwa dieta i wzrost odsetka ludzi starych powodują, że potrzebne są badania nad problemem zapobiegania i leczenia najczęstszych chorób.

- Szczególny nacisk powinien zostać położony na kwestie związane z innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie profilaktyki, diagnostyki i leczenia. Program STRATEGMED stwarza polskim naukowcom szansę na realizację własnych oryginalnych rozwiązań w tej dziedzinie - uważa prof. Barbara Kudrycka, minister nauki i szkolnictwa wyższego.

W programie STRATEGMED sfinansowane zostaną badania naukowe i prace rozwojowe prowadzone w czterech obszarach współczesnej medycyny: kardiologii i kardiochirurgii, onkologii, neurologii oraz medycynie regeneracyjnej. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosiło na razie pierwszy z trzech planowanych konkursów, który obejmuje połowę zakresu tematycznego programu. Budżet tego konkursu to 360 mln zł.

– Poszukujemy innowacyjnych projektów, które umożliwią postęp w zakresie zwalczania chorób cywilizacyjnych oraz medycyny regeneracyjnej – wyjaśnia prof. Krzysztof Kurzydłowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Program STRATEGMED będzie realizowany do końca 2017 roku.

Nowe zasady

– W październiku 2010 roku weszła w życie reforma systemu finansowania badań naukowych mająca na celu podniesienie poziomu nauki polskiej i włączenie polskich ośrodków naukowych w europejski i światowy nurt badań naukowych, ułatwienie startu młodym i uzdolnionym naukowcom, a przede wszystkim zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym i społecznym kraju. Celowi temu służy wprowadzenie nowych zasad zarządzania rozdziałem środków finansowych wyodrębnionych w budżecie państwa na naukę, które pozwolą na ukierunkowanie wsparcia finansowego do najlepszych ośrodków naukowych –  informuje Kamil Melcer, rzecznik ministra nauki i szkolnictwa wyższego.

Zadania z zakresu finansowania projektów badawczo-rozwojowych, dotychczas realizowane przez Ministerstwo Nauki, zostały przekazane do dwóch agencji: Narodowego Centrum Nauki (w zakresie badań podstawowych) i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (w zakresie badań stosowanych, prac rozwojowych i programów o strategicznym znaczeniu dla kraju).

Zdaniem urzędników uniezależnienie przyznawania środków finansowych od ministerstwa „zapewnia większą transparentność przy przyznawaniu środków", a także unika „uznaniowości, konfliktu interesów czy nepotyzmu".

Rolą Narodowego Centrum Nauki w nowym systemie jest finansowanie konkretnych projektów badawczych w obszarze badań podstawowych, w tym działań na rzecz rozwoju młodych naukowców. Z kolei działalność Narodowego Centrum Badań i Rozwoju ukierunkowana jest na poprawę konkurencyjności badań naukowych i prac rozwojowych o wymiarze strategicznym. NCBiR umożliwia budowę silniejszych powiązań między sektorem nauki i sektorem gospodarki, w tym zwiększania zaangażowania finansowego przedsiębiorców w działalność badawczo-rozwojową i wdrożeniową.

W dotychczasowym stanie prawnym jednostka, otrzymując środki finansowe na tzw. badania własne, przeznaczała je na finansowanie badań naukowych prowadzonych przez swoich pracowników, jednakże, z uwagi na brak wymogu stosowania przejrzystych procedur podziału środków nie zawsze trafiały one do młodej kadry. Jak zapewniają urzędnicy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wprowadzenie wymogu stosowania procedury konkursowej spowodowało podwyższenie efektywności wydatkowania środków finansowych, z drugiej zaś strony stało się czynnikiem motywującym młodych naukowców do prowadzenia badań na najwyższym poziomie i aplikowania o dostępne środki.

Europejskie doświadczenia

– Dotychczasowy system finansowania inwestycji, polegający na zakupie lub wytworzeniu aparatury służącej prowadzeniu badań naukowych lub prac rozwojowych, charakteryzował się dużym rozdrobnieniem. Niejednokrotnie ten strumień finansowania służył jako alternatywne wobec projektów badawczych źródło finansowania zakupów drobnego sprzętu badawczego – dodaje Kamil Melcer.

Przeciwdziałając rozproszeniu środków budżetowych przyznawanych przez ministra nauki, wykorzystano doświadczenia Europejskiego Forum Strategicznego Infrastruktury Badawczej (ESFRI) i określono minimalny jednostkowy koszt infrastruktury badawczej mającej kluczowe znaczenie dla rozwoju badań naukowych, prac rozwojowych lub rozbudowy infrastruktury informatycznej nauki w wysokości.

I tak: 150 tys. zł - w przypadku aparatury naukowo-badawczej w grupie nauk humanistycznych i społecznych oraz w grupie nauk o sztuce i twórczości artystycznej; 500 tys. zł - w przypadku aparatury naukowo-badawczej w grupie nauk ścisłych i inżynierskich oraz w grupie nauk o życiu. Koszty zakupu oraz wytworzenia aparatury naukowo-badawczej o niższej wartości, a zatem niestanowiącej dużej infrastruktury badawczej, mogą być wliczane do kosztów realizacji projektów badawczych i innych zadań finansowanych z budżetu nauki.

Otrzymywane pieniądze mogą być przeznaczone np. na wynagrodzenia kadry naukowej, współpracę międzynarodową, działania z zakresu upowszechniania nauki oraz bezpośrednie koszty związane z utrzymaniem jednostki.

Jak podkreśla rzecznik resortu nauki, wprowadzone w tym zakresie rozwiązania sprzyjają koncentracji środków finansowych w najlepszych jednostkach naukowych oraz przyczyniają się do przyspieszenia restrukturyzacji tych, które charakteryzują się niską jakością prowadzonej działalności naukowej.

Więcej dla lepszych

W ramach nowego system finansowania nauki działa Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN), który doradza ministrowi w podejmowaniu decyzji dotyczących finansowania działalności statutowej instytucji naukowych. Zadaniem KEJN jest ocena jakości pracy poszczególnych jednostek naukowych. Ponieważ jednak różne dziedziny nauki wymagają odmiennego, specyficznego dla nich podejścia, podstawowym zadaniem spoczywającym na Komitecie jest przygotowanie specjalnych kryteriów i zasad, którymi kierować się powinny zespoły ekspertów dokonujących oceny. Od tego, do jakiej kategorii dana jednostka będzie zaliczona, zależeć będzie w konsekwencji wysokość przyznawanej dotacji statutowej. Priorytetem jest finansowanie ośrodków, które zdobędą kategorię A, w szczególności tych, które okażą się najlepsze z najlepszych. Im minister może przyznać dodatkowe środki. Z kolei te, które otrzymają kategorię C, dostaną finansowanie na sześć miesięcy, tak aby w tym czasie mogły się zrestrukturyzować i poprawić swoje wyniki.