Prezentujemy kompleksowy ranking oparty na twardych danych z ogólnopolskiego systemu monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów (ELA) oraz danych z ZUS, analizujący perspektywy zawodowe po uzyskaniu dyplomu w kontekście szerszych trendów w polskim szkolnictwie wyższym i sektorze badań i rozwoju (B+R).
Uniwersytet przyszłości a realia rynku pracy
Współczesne uczelnie stają przed zadaniem wykraczającym poza tradycyjne nauczanie. Idea uniwersytetu czwartej generacji, podkreślana w badaniach Dumoulina i Malkova (2024) czy pracach prof. Ehlersa (2019, 2020), akcentuje sieciowy charakter tych instytucji, ich funkcjonowanie w szerszym ekosystemie oraz potrzebę efektywnej współpracy nauki z biznesem i służebnej roli wobec społeczeństwa.
Kluczowa staje się elastyczność oferty dydaktycznej, odpowiadającej dynamicznym potrzebom rynku pracy. Choć parametrów opisujących model współpracy uczelni z biznesem jest wiele (Poszytek, 2024), niniejszy ranking koncentruje się na jednym z kluczowych obszarów: przygotowaniu absolwentów do kariery zawodowej, znalezienia pracy i osiąganiu satysfakcjonujących zarobków.
Ranking bazuje na danych z dziewiątej edycji badania „Ekonomiczne Losy Absolwentów (ELA)”, realizowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki (obecnie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). To obiektywne źródło, wykorzystujące dane administracyjne z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz systemu POL-on. Analizie poddano losy absolwentów studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia oraz jednolitych magisterskich z roczników 2020, 2021 i 2022, w pierwszym roku po ukończeniu studiów.
Kluczowe wskaźniki to: wynagrodzenie, czas poszukiwania pracy, ryzyko bezrobocia, przedsiębiorczość (samozatrudnienie) oraz skala kontynuacji edukacji.
Potencjał naukowy i edukacyjny polskich uczelni w kontekście B+R
Warto nakreślić szerszy kontekst sektora badań i rozwoju (B+R) w polskim szkolnictwie wyższym. Odgrywa on kluczową rolę w innowacyjności gospodarki, generując wiedzę, kształcąc kadry i komercjalizując badania. W roku akademickim 2023/2024 w Polsce działały 342 szkoły wyższe, kształcące ok. 1,245 mln studentów. Po okresie spadku liczby studiujących (2015–2020), obserwujemy niewielki wzrost. W roku 2022/2023 dyplom uzyskało 292,1 tys. absolwentów. Kobiety stanowią 58,5 proc. studiujących, a cudzoziemcy ok. 8,6 proc.
Polski sektor B+R, mimo intensywnego rozwoju, wciąż jest dofinansowywany w mniejszym stopniu niż w krajach zachodnich (ok. 1,5 proc. PKB vs. ponad 3 proc. w Niemczech). Uczelnie realizują około jednej czwartej krajowych nakładów na B+R. Dane GUS z roku akademickiego 2022/2023 pokazują, że najwięcej dyplomów wydano w dziedzinach biznesu, administracji i prawa (71 tys.) oraz zdrowia i opieki społecznej (39 tys.). Kierunki techniczne, przemysłowe i budowlane ukończyło 40,7 tys. osób, a technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) 14,4 tys. Łącznie kierunki STEM ukończyło ok. 22–23 proc. absolwentów. Choć ta struktura oznacza ograniczoną podaż specjalistów w dziedzinach kluczowych dla innowacji technologicznych, liczba absolwentów kierunków technicznych utrzymuje się na wysokim poziomie, tworząc potencjał dla B+R.
Potencjał naukowy, mierzony publikacjami czy patentami, koncentruje się w największych ośrodkach (Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław, Gdańsk). W 2022 r. Polska miała ok. 1050 publikacji naukowych na milion mieszkańców, co jest wartością porównywalną z Czechami.
Czytaj więcej
Przyszłość należy do gospodarki obiegu zamkniętego. Ale nie uda się tam dotrzeć bez naukowców i i...
Współpraca uczelni z przemysłem
Efektywna współpraca nauki z biznesem jest fundamentem komercjalizacji badań. W Polsce poziom tych powiązań wciąż jest niższy niż w krajach wysoko rozwiniętych. Stosunkowo niski jest odsetek przedsiębiorstw prowadzących wspólne projekty B+R z jednostkami naukowymi (ok. 59 proc. uczelni deklaruje taką współpracę vs. 70 proc. w Belgii). Udział przedsiębiorstw w finansowaniu B+R w szkolnictwie wyższym pozostaje niewielki, większość badań finansowana jest ze środków publicznych. Według European Innovation Scoreboard, Polska ma jeden z najniższych wskaźników wspólnych publikacji naukowców i przemysłu (public-private co-publications) w UE.
Mimo to polskie uczelnie coraz bardziej aktywnie poszukują kontaktów z gospodarką, rosną przychody z komercyjnych usług badawczych. W skali europejskiej, przychody uczelni z badań kontraktowych (ok. 2,4 mld euro rocznie) znacznie przewyższają przychody z licencjonowania patentów (822 mln euro), co pokazuje, że contract research może być ważniejszym kanałem transferu wiedzy.
Punkty nacisku odnośnie do najbardziej kluczowych obszarów wpływających na transfer technologii jak również personelu ze świata akademickiego do otoczenia społeczno-gospodarczego są różnie identyfikowane w zależności od perspektywy instytucjonalnej. Zapytaliśmy przedstawicieli różnych grup środowiska akademickiego, studentów, młodych naukowców oraz władz rektorskich, jakie jest ich spojrzenie na zależności pomiędzy akademią a rynkiem pracy.
Prof. dr hab. inż. Jerzy Lis, rektor AGH, podkreśla: „Jednym z głównych wyzwań (...) jest dostosowanie posiadanych kompetencji do dynamicznie zmieniających się potrzeb rynku pracy. (...) Szczególnie wartościowe są (...) studia dualne, programy stażowe, projekty badawczo-wdrożeniowe, prace (...) realizowane we współpracy z firmami”. Z kolei Julia Bednarska-Leśniak, przewodnicząca Parlamentu Studentów RP, zwraca uwagę na trudności w łączeniu studiów z pracą oraz marginalizację kompetencji miękkich w programach studiów, apelując o partnerską współpracę uczelni z biznesem z udziałem studentów. Całkiem ciekawe światło na te wyzwania rzuca wypowiedź doktor Olgi Witkowskiej-Piłaszewicz, Przewodniczącej Rady Młodych naukowców, która w imieniu swojego środowiska zwróciła nam uwagę na fakt, że „(…) kluczowe staje się dziś łączenie badań z praktyką gospodarczą, (…) Kierunki tworzone we współpracy z biznesem mają dziś szczególną wartość – odpowiadają na realne potrzeby rynku pracy i zwiększają szanse absolwentów na stabilne zatrudnienie. Ośrodki akademickie (…) stawiają na lokalne partnerstwa, stając się silnym ogniwem w ekosystemie innowacji”.
Pomimo nieco odmiennie położonych akcentów przedstawiciele całego środowiska mówią jednym wspólnym głosem o wadze, jak również konieczności współpracy uczelni z biznesem, zarówno pod kątem rozwoju ich kadry, zaplecza, kształcenia studentów jak również tworzenia innowacji.
Aktywność patentowa i zarządzanie własnością intelektualną
Aktywność patentowa uczelni jest miernikiem ich zdolności do tworzenia komercyjnych rozwiązań. W 2021 r. do Urzędu Patentowego RP krajowe podmioty zgłosiły ok. 3500 wynalazków. Sektor nauki może odpowiadać za kilkanaście do dwudziestu kilku procent krajowych zgłoszeń. Liczba europejskich zgłoszeń patentowych (EPO) z Polski wzrosła z kilkudziesięciu rocznie na początku piewszej dekady XXI w. do ok. 500–550 w ostatnich latach, choć udział Polski w ogólnej puli zgłoszeń do EPO to wciąż tylko ok. 0,3 proc.
Liderem wśród polskich uczelni pod względem liczby europejskich patentów (2000–2020) jest Uniwersytet Warszawski (274), przed Akademią Górniczo-Hutniczą (115) i Politechniką Warszawską (110). Dla porównania, czołowe uczelnie niemieckie czy szwedzkie mają po kilkaset lub ponad tysiąc zgłoszeń.
W Polsce nie obowiązuje „przywilej profesora", więc prawa do wynalazków przysługują uczelni. Jednak dane EPO wskazują, że ok. 60 proc. „patentów akademickich” z Polski to zgłoszenia pośrednie (wynalazki stworzone na uczelni, ale zgłoszone przez inny podmiot). Tylko ok. 31 proc. akademickich patentów z Polski to współwłasność uczelni i przedsiębiorstwa. Centra Transferu Technologii (CTT) odgrywają coraz większą rolę w zarządzaniu własnością intelektualną, a polityka IP uczelni ewoluuje w kierunku zachowywania własności patentów i samodzielnej komercjalizacji. W kontekście start-upów akademickich, polskie uczelnie wciąż budują pozycję – w rankingu Top 25 uczelni generujących start-upy patentujące w EPO nie ma polskich jednostek.
Polska na tle krajów ościennych
Porównanie z sąsiadami pokazuje, że Niemcy dysponują znacznie większym systemem innowacji (wydatki na B+R 3,1 proc. PKB, ponad 25 tys. zgłoszeń EPO rocznie). Rola uczelni w niemieckim systemie patentowym jest jednak relatywnie mniejsza (5,8 proc. zgłoszeń niemieckich do EPO to patenty akademickie). W mniejszych krajach regionu, jak Węgry czy Litwa, udział ten przekracza 40 proc. Polska plasuje się prawdopodobnie pośrodku (ok. 20–30 proc.).
Pod względem wolumenu patentów EPO (2022), Polska (ok. 530) wyprzedza Czechy (ok. 270), ale w przeliczeniu na mieszkańca (Polska ok. 14 zgłoszeń/mln vs. Czechy ok. 26/mln) wciąż ustępuje naszym południowym sąsiadom. Nakłady na B+R w Polsce (ok. 1,5 proc. PKB) są niższe niż w Czechach (ok. 1,9 proc.) i Niemczech. Pozytywna jest jednak dynamika wzrostu w ostatnich dwóch dekadach.
Perspektywy na przyszłość
Ranking ELA 2025 wskazuje na silną pozycję uczelni technicznych oraz czołowych uniwersytetów klasycznych w przygotowaniu absolwentów do rynku pracy. Jednocześnie polskie szkolnictwo wyższe stoi przed wyzwaniami: zwiększenia współpracy z przemysłem, efektywniejszego zarządzania własnością intelektualną i umiędzynarodowienia badań. Pozytywne trendy, jak stabilizacja liczby studentów czy wzrost liczby patentów, są widoczne, lecz obszary takie jak niskie finansowanie badań przez biznes czy niewielka liczba wspólnych patentów z przemysłem wymagają poprawy.
Polski sektor B+R w szkolnictwie wyższym jest w fazie transformacji. Uczelnie coraz bardziej świadomie uczestniczą w procesach innowacyjnych i rozwijają kompetencje w komercjalizacji. Aby dogonić liderów, konieczne jest wzmacnianie powiązań nauki z gospodarką, zwiększenie nakładów na B+R oraz budowanie kultury organizacyjnej nastawionej na innowacje. Wykorzystanie potencjału B+R polskich szkół wyższych będzie kluczowe dla rozwoju kraju w nadchodzących latach.
dr hab. Paweł Poszytek – prof. ucz., „visiting scholar” na Uniwersytecie Stanforda 2023/2024. Członek grup doradczych i konsultacyjnych przy Komisji Europejskiej. Bogate doświadczenie praktyczne i naukowe w obszarze zarządzania publicznego, zarządzania strategicznego, zarządzania projektami, rozwoju i implementacji unijnych polityk publicznych: cyfrowej, społeczno-gospodarczej i edukacyjnej, oraz rozwoju szkolnictwa wyższego. Autor artykułów dotyczących zarządzania oraz europejskich polityk publicznych wydanych w Polsce i za granicą.
Jarosław Olszewski – prezes Fundacji Work &Science; Asystent naukowo-dydaktyczny w Centrum Medycyny Translacyjnej SGGW . Eksperymentator z siedmioletnim doświadczeniem specjalizujący się w prowadzeniu badań na modelach zwierzęcych. Członek zespołów badawczych w projektach wdrożeniowych finansowanych z środków grantowych oraz inwestorów prywatnych. Ekspert w zespołach doradczych ds. mikro-kwalifikacji oraz rozwoju szkolnictwa wyższego, przy Ministerstwie Edukacji i Nauki.
Użyte żródła
>Dumoulin, M., Malkov, D. (2024) Towards the 4th generation university: a collaboration between Elsevier and TU Eindhoven, Elsevier. Dostęp: https://www.elsevier.com/connect/towards-the-fourth-generation-university
> Ehlers, U.-D., Kellermann, S. A. (2019), Future skills – the future of learning and higher education. Results of the International Future Skills Delphi Survey. NextSkills.
> Ehlers, U.-D. (2020), Future skills – the future of learning and higher education. NextSkills .
> Główny Urząd Statystyczny, „Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2023/2024”, GUS, 2024.
> European Patent Office, The Role of European Universities in Patenting and Innovation, EPO, 2024.
> Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych (ELA), www.ela.nauka.gov.pl.
> Poszytek, P. (2024) Digital Transformation in Educational Organizations. Leadership, Innovation and Industry 4.0, New York: Routledge.
> Urząd Patentowy RP, „Polska z 10-procentowym wzrostem zgłoszeń patentowych do Europejskiego Urzędu Patentowego”, 2024. ∑
