Miasta szukają pieniędzy na transformację energetyczną, sięgają też po AI

W poprzednich latach z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 gminy i samorządy otrzymały w sumie 931,3 mln zł na dofinansowanie projektów dotyczących transformacji energetycznej. Dokładnych danych za bieżący rok jeszcze nie ma, ale kwota będzie znacznie wyższa niż poprzednio. Jak tłumaczy nam Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej samorządy już teraz są dobrze przygotowane do absorpcji środków unijnych na transformację energetyczną. – Wynika to m.in. z ich dotychczasowych doświadczeń oraz podejścia systemowego, zakładającego decentralizację znaczącej części funduszy UE – wyjaśnia resort.

Pułapki transformacji

Największym problemem jest dziś zbyt wolny rozwój sieci dystrybucyjnych i przesyłowych. – Nastąpiła tu w ostatnim czasie poprawa, ale niewystarczająca względem potrzeb. Rozwiązaniem pośrednim jest tu współdzielenie sieci, co jest także szansą dla samorządów, które same chcą stawiać hybrydowe OZE lub ułatwiać tego typu inwestycje innym i korzystać w ten sposób z przychodów podatkowych – mówi Leszek Świętalski, pełnomocnik ds. gospodarki komunalnej, energetyki i ochrony środowiska Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zdaniem brakuje też jasnych planów energetycznych, a przykładem jest brak przyjęcia Krajowego Planu na Rzecz Energii i Klimatu, który także dla samorządów jest busolą w jakiego typu źródła inwestować lub nie. 

Foto: rp.pl

Problemem jest także zapędzenie się w ślepą uliczkę w przypadku ogrzewnictwa indywidualnego. – Wprowadzamy w coraz większej liczbie gmin ograniczenia w spalaniu węgla, przechodząc na gaz, po czym okazuje się, że pojawiają się ograniczenia w rozwoju sieci gazowniczej, a ogrzewnictwo na gazie będzie w perspektywie lat penalizowane, jak teraz węgiel. W gminach mamy na szczęście duży potencjał rozwoju biogazu – dodaje Świętalski. Tu jednak brakuje skierowania źródeł finansowania dla samorządów, by one same mogły inwestować w takie technologie.

Nieco lepiej jest w przypadku przerobu odpadów, jednak i tu nie wszystkie gminy mogą pozwolić sobie na wydatki idące często w miliardy złotych. – To, na co narzekają gminy, to przede wszystkim proces planowania i współgrania tegoż planowania z wydatkowaniem środków finansowych. Nadal dla samorządów pozyskanie niektórych środków krajowych czy z UE jest bardzo trudne, głównie dlatego, że zaczynają przeważać pożyczki, a nie dotacje. Gminy nie mają często nawet na wkład własny danej inwestycji energetycznej, stąd też często pojawiają się bardzo skomplikowane modele finansowania, które są trudne do realizacji i czasochłonne – wskazuje Leszek Świętalski.

Miasta nadal walczą ze smogiem

Zapytaliśmy wybrane polskie miasta, jak na ich podwórku wygląda dziś transformacja energetyczna, która dotychczas koncentrowała się na ograniczeniu tzw. niskiej emisji (smogu). 

Ta walka o czystsze powietrze trwa głównie na południu Polski. Urząd Miasta w Katowicach podkreśla, że nadal wspiera mieszkańców w zmianie systemów ogrzewania na bardziej ekologiczne oraz montaż OZE poprzez różne programy dotacyjne, m.in. dotacje celowe. W sumie w latach 2015-2024 miasto dofinansowało montaż 1377 źródeł ciepła w ramach różnych programów, m.in. "Czystego powietrza". Ponadto w tym samym okresie miasto udzieliło dotacji na 8832 instalacje ogrzewania gazowego, elektrycznego i sieci ciepłowniczej. 

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

Samorządy gotowe na kryzys? Cały czas się uczą i inwestują w bezpieczeństwo

W systemie bezpieczeństwa państwa fundamentalne znaczenie mają samorządy. Są na pierwszej linii d...

Tę walkę powoli wygrywa także Rybnik. Jak informuje nas miasto, do końca 2024 r. zlikwidowanych zostało łącznie 7008 kotłów CO niespełniających wymagań uchwały antysmogowej województwa śląskiego, wymieniono też 2249 źródeł węglowych w obiektach miejskich. Obecnie w obiektach miejskich do wymiany pozostaje jeszcze mniej niż 200 pozaklasowych węglowych źródeł ciepła.

Jak się okazuje, śląskie miasta starają się także wykorzystać swoje dziedzictwo, a więc majątek po kopalniach węgla kamiennego. Co ciekawe, w marcu tego roku, komunalna spółka Katowickie Inwestycje oraz Spółka Restrukturyzacji Kopalń podpisały list intencyjny w sprawie współpracy, która dotyczy analizy potencjału wykorzystania górniczej energii cieplnej na potrzeby miejskiej infrastruktury. Oba podmioty chcą zbadać możliwość ogrzewania katowickich obiektów z ciepłej wody wypompowywanej z wyrobisk górniczych.

Gmina Bytom z kolei wsparła inicjatywy mieszkańców, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych – m.in. utworzenie „Zielonego Kwartału KWK Rozbark” w miejscu zlikwidowanej kopalni węgla kamiennego „Rozbark” oraz angażuje się w działania związane z projektami OZE na terenie likwidowanej KWK „Bobrek”.

OZE na publicznych budynkach z wykorzystaniem AI

Coraz częściej także miasta, zwłaszcza te większe, instalują OZE na budynkach użyteczności publicznej. Przykładem jest tu miasto Poznań. Obecnie w zasobach Poznania znajdują się instalacje fotowoltaiczne o łącznej mocy 0,46 MW. Ponadto miasto wspiera projekty takie jak geotermia – planowane wykorzystanie ciepła geotermalnego do zasilania miejskiego systemu ciepłowniczego, czy odzysk energii ze ścieków.

Firma Veolia pomaga także miastu we wdrażaniu sztucznej inteligencji. W ostatnich latach wdrożono m.in. system zarządzania ciepłem w ponad 140 placówkach oświatowych. System ten umożliwia zdalne monitorowanie i regulację zużycia energii cieplnej, automatyczne dostosowywanie temperatury do godzin pracy szkół oraz ograniczanie ogrzewania w nocy i weekendy. – Dzięki temu miasto znacząco redukuje zużycie energii oraz koszty utrzymania budynków – informuje nas Joanna Żabierek, rzecznik prasowa prezydenta Poznania i Urzędu Miasta.

Czytaj więcej

Z regionów

Jak transformować lokalne ciepłownie?

Polskie ciepłownie stoją przed olbrzymim wyzwaniem finansowym. Problem jest tym większy, im niższ...

Podobnie w Gdańsku, gdzie w budynkach publicznych postępuje instalacja miejskich instalacji OZE, w tym fotowoltaiki. Planowane jest uruchomienie co najmniej 100 takich instalacji do końca 2030 r. Postawiono także na stopniowy rozwój magazynów energii wraz z OZE w szkołach.

Miasto także stopniowo odchodzi od węgla w ciepłownictwie. W 2024 r. podpisano list intencyjny z GPEC i PGE Energia Ciepła w sprawie dekarbonizacji miejskiego systemu ciepłowniczego. Opracowano możliwe scenariusze dekarbonizacji. W 2025 r. rozpoczęła działalność Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych (Port Czystej Energii), która zasila miejską sieć ciepłowniczą i produkuje energię elektryczną.

Także wspominane wcześniej Katowice podejmują działania polegające na zwiększeniu produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w budynkach użyteczności publicznej, przystępując do projektów unijnych. Dotychczasowe i planowane inwestycje Katowic w OZE szacowane są na łączną kwotę ok. 100 mln zł.

Spółka Katowickie Inwestycje w marcu podpisała umowę na dofinansowanie projektu „Montaż instalacji OZE na potrzeby funkcjonowania infrastruktury Katowickich Inwestycji S.A.”, który otrzymał dofinansowanie z Funduszy Europejskich dla Śląskiego 2021-2027 w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Dzięki tej inwestycji kluczowe obiekty infrastruktury wodno-kanalizacyjnej w Katowicach zostaną wyposażone w instalacje fotowoltaiczne, system magazynowania energii oraz układ kogeneracyjny. Łącznie powstanie 6 instalacji OZE. – Dzięki tym rozwiązaniom Katowice zwiększą swoją niezależność energetyczną, obniżą koszty eksploatacji miejskiej infrastruktury i przyczynią się do redukcji emisji CO₂. Zakładane efekty inwestycji to m.in.: dodatkowa zdolność wytwarzania 380 kW energii cieplnej oraz 990 kW energii elektrycznej ze źródeł OZE – mówi nam Dariusz Czapla z Wydziału Komunikacji Społecznej miasta Katowic. 

Miejski transport zasilany zieloną energią 

Ciekawych inicjatyw podjął się też Rzeszów, który mocno stawia na nowe technologie zarządzania w zakresie monitoringu powietrza. Łączna liczba czujników do pomiaru jakości powietrza wynosi już 71 szt. Od 2025 r. wykorzystywane są także kontrole dronami. W 2023 r. uruchomiono też aplikację Baza Zarządzania Energią ROBOT umożliwiającą analizę danych dotyczących zużycia energii elektrycznej i pozostałych parametrów zasilania, w każdym z obiektów miejskich.

Z naszych rozmów z innymi mniejszymi samorządami wynika, że także testują takie rozwiązania, o czym mówił podczas Małopolskiego Kongresu Klimat – GOZ – Powietrze wójt gminy Pałecznica Marcin Gaweł. – Szukamy rozwiązań, które pozwoliłoby zbierać informacje wskazujące, jakie źródło energii w danym momencie jest najtańsze i efektywne do ogrzewania. Brakuje nam urządzenia z wykorzystaniem AI. Mogłoby ono w czasie rzeczywistym wyliczyć, wskazać i przełączyć się automatycznie na dane źródło energii – mówił na kongresie Gaweł.

Czytaj więcej

Fundusze Unijne

Samorządy wydają miliardy z KPO. Na co idą unijne pieniądze?

Miasta i gminy bardzo chętnie korzystają ze wsparcia, jakie daje Krajowy Plan Odbudowy. Podpisano...

Lublin jest z kolei przykładem miasta, które postawiło głównie na modernizację komunikacji miejskiej. Pojazdy zeroemisyjne stanowią już blisko 40 proc. miejskiego taboru. Obok trolejbusów i autobusów elektrycznych miasto wykorzystuje autobusy wodorowe, a kolejne 20 pojazdów tego typu jest w planach. System jest wspierany przez inteligentne rozwiązania, takie jak zdalne zarządzanie podstacjami z wykorzystaniem AI czy magazyn energii o mocy 300 kW i pojemności 324 kWh. Panele fotowoltaiczne montowane na dachach pojazdów zmniejszają zużycie energii nawet o 5 proc. Przy zajezdni działa już komercyjna stacja tankowania wodoru, a kolejna jest w planach. Transport publiczny zasilany jest energią elektryczną pochodzącą z OZE, wytwarzaną przez lokalnego wytwórcę w biomasowym bloku energetycznym.

Wskazówki dla samorządów

Jakie lekcje z doświadczeń samorządów płyną na następne lata? Jest ich szereg. Aby przygotować dobre plany i strategie dotyczące transformacji energetycznej, warto inwestować w szkolenia i tworzenie wyspecjalizowanych zespołów. Istotna jest również lepsza współpraca między jednostkami samorządowymi, sektorem prywatnym oraz organizacjami pozarządowymi. Taka kooperacja umożliwia łączenie zasobów, wiedzy i doświadczeń różnych podmiotów, co przekłada się na realizację bardziej kompleksowych i efektywniejszych projektów.

Jak tłumaczy nam resort funduszy, obecnie funkcjonuje już wiele instrumentów i mechanizmów, które umożliwiają stworzenie montażu finansowego inwestycji z unijnym dofinansowaniem. Samorządy mogą np. korzystać z instrumentów zwrotnych (pożyczki preferencyjne, fundusze gwarancyjne) czy też np. z usług firm typu ESCO.

– Takie przedsiębiorstwa nie tylko finansują i wdrażają projekty z zakresu efektywności energetycznej, ale biorą też na siebie ryzyko związane z osiągniętymi efektami w postaci oszczędności energii. Natomiast dla inwestora oznacza to rozłożenie w czasie płatności oraz gwarancję oszczędności – wyjaśnia resort. 

Resort proponuje także samorządom wspieranie lokalnych inicjatyw, których celem jest tworzenie spółdzielni energetycznych czy też klastrów energii, co ma umożliwić redukcję kosztów energii.