Samorządy wciąż dostają pieniądze na inwestycje z Polskiego Ładu

Kontrowersyjny Program Inwestycji Strategicznych Polski Ład, który wymyśliła i zrealizowała poprzednia koalicja rządowa, budzi już nieco mniej zastrzeżeń, niż w czasie, w którym ogłaszane były najpierw kolejne warunki naboru konkursowego, a potem wyniki, choć tę podstawową, że zasady kolejnych konkursów nie były transparentne – samorządowcy i eksperci powtarzają także teraz. Oficjalnie wiadomo, że w dziewięciu edycjach programu (przeprowadzono je w latach 2021-2023) przyznano ponad 99,2 mld zł na 19,5 tys. inwestycji. Nie wiadomo jednak, ile samorządy dostały już z tej puli, ponieważ dane te są tajemnicą bankową i nie może ich podać Bank Gospodarstwa Krajowego.

Nie wiadomo też, ile dokładnie za pieniądze z programu wybudowano dróg, wyremontowano instytucji, czy przeprowadzono kilometrów wodociągów czy kanalizacji, bo BGK, realizator programu, nie dysponuje informacjami o łącznych efektach rzeczowych zrealizowanych inwestycji. Zwrócił na to ostatnio uwagę prof. Paweł Swianiewicz, dyrektor Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego, w analizie „Ład obiecany: Polski Ład – program inwestycji strategicznych – od obietnic i czeków do realnych wydatków”.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Zaskakująca mizeria w miejskich budżetach. Samorządowcy o reformie finansów JST

Rządowe reformy miały przynieść samorządom górę kasy, ale rok 2025 r. dla wielu dużych miast pod...

A szkoda, że nie ma danych choćby o tym, ile kilometrów dróg lokalnych zostało oddanych lub wyremontowanych, bo na takie inwestycje podpisano największą kwotę dofinansowania – prawie 46,7 mld zł. Ponad 16 mld zł wydanych jest lub ma być na infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, a ponad 7 mld zł na – sportową.

Ile samorządy dostały pieniędzy, a na jakie czekają?

To BGK wypłaca samorządom dotacje w ramach Programu Inwestycji Strategicznych Polski Ład. Na prośbę „Rzeczpospolitej” o podanie liczby podpisanych umów i wypłaconych pieniędzy bank odpowiedział, że są to informacje stanowiące tajemnicę bankową i jako takie nie mogą być ujawnione. Odpowiedział, że przyznano dofinansowanie na ponad 19,5 tys. inwestycji na łączną kwotę ponad 99 mld zł. Zaś w dziewięciu edycjach programu, samorządowymi beneficjentami są: 2407 gmin, 305 powiatów, wszystkie województwa i dodatkowo 112 związków JST. Często samorządy składały wnioski kilka razy, w kolejnych ogłaszanych konkursach inwestycyjnych.

– Zgodnie z zapowiedziami rządu wszystkie jednostki zakwalifikowane do programu otrzymają finansowanie – chyba że nastąpiły okoliczności, które zgodnie z brzmieniem przepisu uniemożliwiały sfinansowanie. Brak liczniejszych głosów odnośnie braku promes i wypłat wyraźnie wskazuje, że ta deklaracja jest spełniona – odpowiedział na pytanie „Rz” o opóźnienia w przekazywaniu pieniędzy na inwestycje Grzegorz Kubalski, ekspert Związku Powiatów Polskich.

Foto: rp.pl

Prof. Swianiewicz zwraca w opracowaniu uwagę na to, iż co prawda nie są ogłaszane nowe nabory, ale to właśnie w latach 2024-2025 obciążenie budżetu państwa wynikające z realizacji programu osiąga maksimum. Zeszły rok był rekordowy pod względem faktycznych transferów środków i dynamicznej realizacji inwestycji. Dotacje z programu stanowiły niemal 30 proc. wartości wszystkich wydatków inwestycyjnych JST (w 2023 r. – 23 proc., a rok wcześniej 6 proc.). Zaś w I półroczu 2025 r. samorządy wydały na inwestycje finansowane programem niemal 8,1 mld zł.

Trochę światła na tajemnicę wielkości już przekazanego dofinansowania rzucają realizacje planów finansowych Funduszu Przeciwdziałania Covid-19 w ostatnich latach oraz plan na ten rok i projekt funduszu na przyszły rok. Polski Ład jest bowiem od początku finansowany przez ten fundusz i obligacje emitowane przez BGK. W 2023 r. – samorządy otrzymały z FPC-19 niespełna 21,4 mld zł, a w zeszłym roku – ponad 27 mld zł. W planie finansowym w tym roku przewidziane jest wydanie ponad 24 mld zł, a w przyszłym – kolejnych 18 mld zł.

Stąd wziąć pieniądze na samorządowe inwestycje?

Co prawda w obu latach zaznaczono, że są to pieniądze na dwa programy dotacyjne: Polskiego Ładu i Rządowego Programu Odbudowy Zabytków, ale w ramach tego ostatniego podpisano promesy na niespełna 4,5 mld zł. Można więc przyjąć, że większość zaplanowanych kwot zostanie wydana na Polski Ład. Oznacza to, że obciążenie finansów publicznych wciąż jest wysokie. Pieniądze są wypłacane zgodnie z postępami inwestycyjnymi, a część z nich przewidziana jest na kolejne 3-5 lat.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Gdzie popłynie najwięcej pieniędzy z PIT w 2026 roku? Znamy najbogatsze gminy i miasta

Zasobność lokalnych budżetów zależy w coraz większym stopniu od poziomu dochodów mieszkańców. Spr...

Prof. Swianiewicz zwraca uwagę na to, że choć fundusz PŁ cieszył się popularnością wśród samorządów i część z nich „za nim tęskni”, to jednak część już boryka się z problemem braku pieniędzy na utrzymanie inwestycji i zarządzanie nimi.

W analizie podkreślił, że utrzymanie (w zmienionej formie) programów dotacyjnych przeznaczonych głównie dla najsłabszych samorządów jest warte rozważenia. Ważne jest jednak, aby zmienić konstrukcję programów dotacyjnych w porównaniu do tych, które były przeznaczone dla samorządów w ostatnich ośmiu latach. – Tak, aby sposób podziału na konkretne projekty był precyzyjny i transparentny. Pozwoliłoby to uniknąć politycznego skrzywienia alokacji środków, z jakim niejednokrotnie mieliśmy do czynienia w poprzednich latach. Natomiast sama idea dodatkowego wsparcia w ten sposób policentrycznego modelu rozwoju kraju wydaje się godna poparcia – uważa prof. Swianiewicz.

Może inaczej podzielić wpływy budżetowe?

Samorządowcy przyznają, że program dotacyjny jest potrzebny, szczególnie przy obecnej i zapowiedzianej konstrukcji dochodów samorządowych.

Adam Ciszkowski, burmistrz Halinowa, prezes Związku Samorządów Polskich, uważa że powszechność udziału JST w programie Polski Ład przeczy opiniom, że był uznaniowy. – Skorzystaliśmy na inwestycje drogowe, kanalizację, obiekty sportowe i dom kultury, ale też wszystkie ościenne gminy bez względu na to, czy i z jaką opcją są kojarzeni wójtowie czy burmistrzowie – mówi samorządowiec, Jego zdaniem przy nieustającym od lat wzroście wydatków na oświatę, samorządom coraz trudniej jest (a w wielu przypadkach jest to już niemożliwe) samodzielnie prowadzić inwestycje.

Czytaj więcej

Finanse w regionach

Samorządy toną w długach. Jedne gminy w finansowych tarapatach, inne - inwestują

Na liście miast z najwyższym zadłużeniem są zarówno mniejsze miejscowości, jak i „giganci”, np. K...